Émile Jaques-Dalcroze i jego Metoda – publikacje cz. I i II

cz. I i II Publikacje obce /wybór/

Od Redakcji

Pomysł stworzenia tego opracowania powstał podczas tłumaczenia Dalcrozowskiej tożsamości. Na jej końcu podana jest, poza bibliografią, obszerna zalecana podstawowa literatura. Podane pozycje opublikowane są głównie w języku francuskim ew. angielskim. Nie są, niestety, powszechnie dostępne. Dlatego postanowiłyśmy chociaż w ten sposób przybliżyć przynajmniej ich zawartość, przed podjęciem decyzji o ewentualnym zakupie. Poza ogólną informacją, w przypisach znajdują się tytuły poszczególnych części i rozdziałów.  

Część I i II zawierają publikacje samego Jaques-Dalcrozeʼa oraz innych autorów o nim i o jego metodzie. Część III zawiera wykaz wybranych publikacji polskich, już bez prezentacji. 

WSTĘP

Nie jest łatwo dotrzeć do większości cytowanych w tym opracowaniu obcojęzycznych publikacji samego Émile’a Jaques-Dalcrozeʼa (kiedy używać imię Émile, albo Emil? patrz: Pisownia nazwiska Jaques-Dalcroze). Podobnie do opracowań innych autorów o nim i o jego Metodzie. Dlatego poza ogólną informacją dotyczącą „zawartości” publikacji, w większości przypadków podane zostały tytuły tekstów, czasem jako tytuły rozdziałów.  

Jaques-Dalcroze nie pisał książek. Wydane w formie książkowej zbiory tekstów o bardzo zróżnicowanej, nie tylko muzycznej tematyce, zawierają artykuły (czasami z propozycjami ćwiczeń), ale też eseje, polemiki, opinie i uwagi krytyczne.

Większość opublikowana została wcześniej, przede wszystkim w biuletynie Le Rythme¹¹Le Rythme – biuletyn FIER – Fédération Internationale des Enseignants de Rythmique (Międzynarodowej Federacji Nauczycieli Rytmiki) założony w 1909 roku z inicjatywy Paula Boepleʼa, jako biuletyn Société de Gymnastique Rythmique – Méthode Jaques-Dalcroze. FIER powołano w 1976 roku, wywodzi się z Union Internationale des Professeurs de la Méthode Jaques-Dalcroze, którą założono w 1926 roku. oraz w czasopismach takich jak Gazette de Lausanne, Journal de Genève, Tribune de Lausanne, Courrier musical, Revue musicale suisse, Gazette musicale de Suisse Romande (w cyklu zatytułowanym Lettres de Musiciens). Część z nich autor prezentował w Radio (Radio-Lausanne, Radio-Genève), podczas różnego rodzaju seminariów, kursów, konferencji ipokazów Metody.

Dokonując wyboru tekstów do publikacji książkowej czasami je modyfikował i zmieniał tytuły. Wykaz wszystkich opublikowanych, zachowanych i niepublikowanych tekstów oraz wygłoszonych referatów został zamieszczony w opracowanym przez Instytut Jaques-Dalcrozeʼa Katalogu²²Catalogue des ecrits dʾEmile Jaques-Dalcroze, Institut Jaques-Dalcroze, Genève, 1999..

„Pomimo wszystkich moich wad (któż ich nie posiada?) mogę wyznać, iż nigdy ani nie próbowałem, ani też nie myślałem o tym, by chwalić się moimi usilnymi działaniami. Przelałem po prostu na papier swoje myśli i odczucia, zaś dalszy los moich prac nigdy mnie nie zajmował, za wyjątkiem tych, które dotyczą edukacji. Nie opublikowałbym ich gdyby nie fakt, że ich celem jest dążenie do rozwoju edukacji dzieci”.  (Jaques-Dalcroze)

I. Publikacje Jaques-Dalcrozeʾa

 I/1 Emile Jaques-Dalcroze Le Coeur chante, sensations dʼun musicien, Ch.Eggimann & C^ie Éditeurs, Genève, 1900³³Śpiewające serce, odczucia muzyka – według informacji podanej w Katalogu przypuszczalny rok wydania 1900. Tytuły poszczególnych rozdziałów/tekstów:  Le diplôme; Lʼopportune tristesse; La joie dʼenseigner; Jour gris; La mélodie; Le silence; Les jeunes; En public; Amours de jeunesse; De la susceptibilite chez les artistes; Un peu de cravache; Sensibilité; Symphonie en bleu majeur; Lʼinspiratrice; La comédie lyrique française..

ZAWARTOŚĆ

Publikacja zawiera teksty z lat 1884 – 1887, okresu, w którym autor odbywał pierwsze studia w Paryżu (muzyczne m. in. u Gabriela Fauré, Alberta Lavignaca i aktorskie u Talbotʼa⁴⁴ Patrz Kalendarium SPIMR 2023. – aktora teatru Comédie Française – następnie, po powrocie z Algierii, kontynuował w Wiedniu, m. in. u Antona Brucknera.

W niektórych tekstach powraca do ważnych wydarzeń, jakie miały miejsce w jego życiu. W rozdziale pierwszym, zatytułowanym Le diplôme, opisuje drogę, którą pokonał jako uczeń, przy wsparciu nauczycieli będących jego przewodnikami, aż do uzyskania Dyplomu. Z rozdziału tego pochodzi fragment „podsumowujący” okres muzycznej edukacji:

„Przewędrowałem od Solfeżu do Harmonii, od Harmonii do Kontrapunktu, przeszedłem z lupą botanika w oku, z zielonym koszem w ręku wyschnięte pola nauki, równiny ukwiecone wyobraźnią. Wiosłowałem po jeziorze palestrinowskiej muzyki, wydeptywałem drogi polifonii Jana Sebastiana, przemierzałem imponujące lasy, wspiąłem się na szczyty, nad którymi wznosił się orzeł Beethovena, aż spocząłem w grocie pełnej harmonii, w której czuć było westchnienie fletu Mozarta”. 

Szczególnie interesujący jest rozdział III – La joie dʾenseigner⁵⁵Radość nauczania – tłumaczenie obszernych fragmentów tej korespondencji znajdzie czytelnik w przygotowywanym opracowaniu poświęconym podręcznikom i zbiorom ćwiczeń Jaques-Dalcrozeʾa.. Zawiera korespondencję Jaques-Dalcrozeʾa „z samym sobą”, prowadzoną w formie dialogu z fikcyjną postacią, reprezentującą doświadczonego wiekiem i stażem pedagoga, kryjącego się pod nazwiskiem Marc Cenil. On sam, jako młody, początkujący i mało doświadczony, za to niezwykle pozytywnie nastawiony do swojej pracy nauczyciel – wizjoner, kryje się pod nazwiskiem E. Gidé. Jest to fonetyczny skrót utworzony z pierwszych liter imienia i nazwiska Emila Jaques-Dalcrozeʼa (E, Gi – fonetyczne brzmienie litery J, dé – fonetyczne brzmienie litery D). Nazwisko adresata – Cenil, które wymawia się senil, fonetycznie brzmi  tak samo jak określenie sénile –  starczy. E. Gidé w swoich listach obszernie pisze o tym jak postrzega siebie w roli pedagoga, natomiast Cenil – w odpowiedzi – udziela mu szeregu praktycznych rad⁶⁶Kilka cytatów znajduje się na naszym Facebooku, w poście Magdaleny z 22.09.2023.. 

W rozdziale En public⁷⁷Publicznie /przed publicznością, /ew. w tym przypadku, ze względu na opis niektórych zachowań „słuchaczy” uczestniczących w charytatywnej „imprezie” towarzyskiej z muzyką w tle – można przetłumaczyć ten tytuł jako: Publiczność. Jaques-Dalcroze wyraźne nawiązuje do pobytu w jednym z kurortów (Saint-Gervais), gdzie zatrudnił się jako pianista umilający swą grą poobiedni i wieczorny czas wypoczywającym, znudzonym kuracjuszom.

W rozdziale Symphonie en bleu majeur⁸⁸Symfonia w błękitnym majorze – adresatem tekstu jest kompozytor i malarz, Schaunard, jeden z bohaterów książki Murgera Sceny z życia cyganerii (Henri Murger Scènes de la vie de bohême) która stała się inspiracją dla Pucciniego i Leoncallo do skomponowania Cyganerii. Jaques-Dalcroze „szkicuje” w nim – w literackiej formie – swoją wersję Błękitnej Symfonii Schaunarda składającą się z pięciu części: Introdukcja, Moderato, Andante, Scherzo i Finale. powraca do okresu pierwszego pobytu w Paryżu i chwil spędzanych w środowisku paryskiej cyganerii. W ostatnim rozdziale – La comédie lyrique français⁹⁹Francuska komedia liryczna poddaje analizie niemiecką i włoską operę oraz ich wpływy na operę francuską. W jednym zdaniu podsumowuje: Niemiec jest kontrapunktystą, Włoch – melodystą, zaś Francuz – harmonikiem.

I/2 Emile Jaques-Dalcroze Lettre aux rythmiciens, Le Rythme, nr 13 (1924).

Obszerny list do rytmików opublikowany w 1924 roku w Le Rythme (nr 13) i wznowiony w specjalnym numerze tego biuletynu, wydanym z okazji Międzynarodowego Kongresu, który odbył się w lipcu 1977 roku. Autor tłumaczy w nim ważne powody, dla których wziął urlop w genewskim Instytucie i przyjął propozycję wyjazdu (z rodziną) na okres dwóch lat do Paryża, gdzie prezentował Metodę i nauczał głównie w École de Vaugirard¹⁰¹⁰ Patrz Kalendarium . Porusza też m. in. dwie istotne kwestie. 

Pierwsza z nich dotyczyła sposobu prowadzenia zajęć przez niektórych nauczycieli Metody. W bardzo wielu wypadkach przeważały w nich – zdaniem autora – ćwiczenia skupione głównie na plastyce ruchu (Jaques-Dalcroze określa ją jako plastyka zewnętrzna), ze szkodą dla ćwiczeń stanowiących czystą rytmikę, bazujących na osobistym doświadczaniu muzycznych i fizycznych odczuć. Co gorsza, podejmowano próby ruchowego interpretowania utworów, w których trudno doszukać się elementu plastycznego, tworząc zwykle spektakle o dość niskiej jakości artystycznej. Ruchu nie wywoływały rzeczywiste słuchowe i emocjonalne odczucia doznawane przez cały organizm. Za to ich wykonawcy zadawalali się malowniczym, pełnym fantazji sposobem ilustrowania muzyki. Jaki więc sens ma, według autora Metody, dołączanie takich układów do programu publicznych pokazów rytmiki, w dodatku realizowanych przez grupy amatorów, czego rezultat świadczy o braku artyzmu, stylu i wrażliwości?

Natomiast ich twórcy – nauczyciele, chcąc zadowolić gust publiczności i rodziców nie zdają sobie sprawy z faktu, że szkodzą w ten sposób Metodzie, jak również samym sobie. Czas przeznaczony na realizowanie zadań z plastyki, podczas którego każdemu z uczniów trzeba dyktować sposoby wyrażania muzycznych niuansów, dobierania odpowiednich ruchów i postaw, frazowania, starając się przy tym zachować styl, lepiej poświęcić na pracę nad kształceniem systemu nerwowego. Na realizowanie ćwiczeń, których rolą jest doświadczanie na sobie samym cielesnych i duchowych odczuć, powstających w wyniku świadomego, aktywnego, przeżytego i pogłębionego analizą słuchową kontaktu z muzyką. 

Druga kwestia dotyczyła kwalifikacji pedagogów prowadzących zajęcia w oparciu o Metodę, które z formalnego punktu widzenia (posiadania odpowiedniego dyplomu) upoważniają ich do prowadzenia zajęć z wszystkich ogniw. Mimo to, w wielu przypadkach, z powodu braku szczególnych predyspozycji (np. doskonałego słuchu – najlepiej absolutnego, zdolności ruchowych – bycia ruchowo plastycznym, czy improwizacyjnych) twórca Metody zaleca swoim absolwentom – rytmikom specjalizować się w nauczaniu wybranego ogniwa, w zgodzie z wrodzonymi ku temu i doskonalonymi predyspozycjami. W przypadku Improwizacji proponuje nawet nawiązanie współpracy z innym nauczycielem – pianistą, który prezentuje szczególne zdolności w zakresie improwizacji fortepianowej. 

I/3 Emile Jaques-Dalcroze Eurhythmics, Art and Education, Chatto and Windus, London, 1930.

Książka zawiera tłumaczenia artykułów publikowanych w latach 1922 – 1926, w większości w biuletynie Le Rythme. Podzielona jest na cztery części: Eurhythmics, Education, Art, Generale¹¹¹¹Tytuły poszczególnych rozdziałów/tekstów (po ukośniku podano ich oryginalną fancuską wersję językową):  >Eurhythmics< – The Nature and Value of Rhythmic Mouvement/La nature et la valeur du mouvement rythmé; The Technique of Moving Plastic/La technique de la plastique vivante; The Inner Techniques of Rhythm/La technique intérieure du rythme; Physical Technique and Continous Movements/La technique corporelle et les mouvements continus. – >Education< – General Education and Rhythmic Mouvement/La Rythmique et lʼéducation; Rhythm in Musical Education/Le rôle du rythme dans lʼéducation musicale; The Piano and Musicianship/Le piano et lʼéducation musicale: aux mères de famille; Eurhythmics and the Education of the Blind/La rythmique et lʼéducation des aveugles; Music and Solidarity/Lʼesprit de lʼenseignement musical; Unity in Musical Education/Lʼenseignement musical et la solidarité; The Musical Education of the Future/Lʼéducation musicale de demain. >Art< – Eurhythmics and Art/La rythmique et lʼart; The Cinema and its Music/Le cinéma et sa musique; The Lyric Theatre and the Public/Le théâtre lyrique et le public. >Generale< – Rhythm and Folk-Song/Le rythme et la chanson populaire;  Art and Criticism/Lʼart et la discussion; Style and New Spirit/Style et esprit nouveau; Musical Art and the Public/La musique et lʼéducation du public; Balance/La recherche de l; Contradictions and Inconsistencies/Contradictions et inconséquences; Waiting for Reforms/Lʼattente des réformes..

I/4 Emile Jaques-Dalcroze Petite Histoire de la Rythmique, Le Rythme nr 39 (1935), FIER, Genève.

W artykule autor przedstawia krótką historię powstania i rozwoju Metody, opisuje drogę jaką pokonywał i zmaganie się z przeszkodami, wynikającymi w dużym stopniu z brakiem zrozumienia i negatywnym stosunkiem do podejmowanych działań edukacyjnych. Ponownie omawia cele Metody chcąc zapobiec błędnemu rozumieniu i interpretowaniu jej założeń, prezentuje poglądy dotyczące ogólnej i artystycznej edukacji oraz roli jaką może w niej pełnić Rytmika¹²¹²Jaques-Dalcroze wielokrotnie, jeszcze w okresie pobytu w Hellerau, pisał i publikował otwarte listy, kierowane zarówno do uczniów jak i nauczycieli..

Fragment wstępu:

„Czymś niedorzecznym wydawać się może widok człowieka rozmawiającego z czytelnikiem o swojej własnej pracy, pozwalając mu w ten sposób sądzić, że zasługuje ona by ją poddać analizie i podziwiać. Na ogół dopiero po śmierci autora zarówno krytycy jak i publiczność zajmują się jego spuścizną. Czasami zmarły musi odczekać sto lat by ludzie zechcieli zainteresować się jego dorobkiem artystycznym. Dziś, kiedy się już zestarzałem – o czym wszyscy wiedzą – zaczynam uważać siebie za prawie martwego. Dlatego decyduję się opowiedzieć o mojej pracy pedagogicznej, by zapobiec fałszywym interpretacjom – których nie zabraknie po mojej faktycznej śmierci – ze strony pedantycznych krytyków, zdezorientowanych psychologów, niedoinformowanej publiczności, jak również wszystkich szanowanych osób, które niewiele wiedzą o sposobie, w jaki ewoluowała moja koncepcja, jak też nie poznali jej od strony praktycznej”. 

I/5 Émile Jaques-Dalcroze Souvenirs, notes et critiques, Édition V. Attinger, Neuchâtel, Paris, 1942¹³¹³Tytuły poszczególnych rozdziałów/tekstów : La Suisse chante; La Romandie chante; Comment naissent les chansons; Les enfants chantent; Lʾhumour, le rire et la chanson; Influences; Au jardin dʾenfants; Enfants dʾhier, dʾaujourdʾhui, de demain; La musique, le piano et lʾenfant; Réflexions sur lʾarythmie; Les enfants aveugles et la rythmique; Rythmes inégaux et irréguliers; Rythme, sport et plastique vivante; La danse artistique de nos jours; Lʾoeuvre dʾArt pour la foule; La musique et lʾéducation du public; Il pleut des réformes; Le théâtre lyrique au pays romand; Des contradictions; Exagérations; La critique et les critiques; Postface..

Publikacja dedykowana żonie – wybitnej śpiewaczce (Nina Faliero), siostrze (Hélène Brunet-Lecomte) oraz synowi (Gabriel Jaques-Dalcroze). W książce zamieszczone są propozycje ćwiczeń m. in. dla dzieci niewidomych (w rozdziale Les enfants aveugles et la rythmique) i dla tancerzy (w rozdziale La danse artistique de nos jours). Na końcu publikacji dołączono wykaz większości opublikowanych (do 1940 roku) kompozycji autora (Bibliographie des oeuvres de Jaques-Dalcroze). 

I/6 Emile Jaques-Dalcroze La musique et nous – Notes sur notre double vie, Édition Perret-Gentil, Genève, 1945¹⁴¹⁴Tytuły poszczególnych części i rozdziałów/tekstów: I – La musique et nous – Niuances*; Le gest, la marche et le caractère*; Lʼarrêt et le silence*; Les voyages et lʼimagination créatrice*; Les gestes inutiles*; Le sourire*; Les paresseux*; Nos amateurs*; Les incompris*; Notre domaine*; Dilettantes et artistes*; Nos caractères; Lʼaide et lʼentrʼaide; Danse et musique*; La Radio et le public; Notes s ans portée; Le rythme musical*. II – Le rythme et nous – La maman, lʼenfant et la musique*; Techniques et technique*; Lʼéducation des enfants*; Lʼévolution des petits; Images et réactions*; La musique et la vie; Actes naturels et actes imaginés et ordonnés*; Définition des lois du rythme*; La gymnastique*; La Rythmique, lʼenseignement du piano et de lʼimprovisation*; Les enfants anormaux – suggestions et hypothèses*; Le temps et les jugements*; Anacrouse et métacrouse*; La geste ésthetique et le mouvement continu*; La technique inferieure du rythme*. III – Pensées et verités à la Palice. .

Jest to trzyczęściowy zbiór tekstów: cz. I – La musique et nous, cz. II – Le Rythme et nous, cz. III – Pensées et verités à la Palice¹⁵¹⁵Określenie „Myśli i prawdy à la Palice” – verité à la Palice/Pallice (prawda à la Palice/Pallice) – często do dziś używane – pochodzi od nazwiska francuskiego arystokraty i oficera Jacquesʼa II de Chabannes de la Palice/Pallice (1470-1525). Po śmierci, poniesionej w bitwie pod Padwą, wierni mu żołnierze napisali na jego cześć pieśń pożegnalną pełną truizmów i tautologii. Stąd określenie, które oznacza mówienie prawdy tak oczywistej, iż stanowi ona truizm, np. „Zwycięzca odniósł zwycięstwo”, „Dzień, w którym umarł był ostatnim dniem jego życia”. François Miterrand, wybrany w 1981 roku na prezydenta Francji, w swoim komentarzu również posłużył się tym określeniem: „10 maja zostałem wybrany, to dobrze, że mam większość – proszę darować mi tę prawdę à la Pallice”.. Część III zawiera krótkie sentencje dotyczące różnych aspektów życia, sztuki, muzyki, edukacji, z których jedna – jak sądzę – jest bardzo trafna:

„Niektóre szkoły muzyczne wydają mi się przypominać ogrody, w których, pomimo starannych zabiegów pielęgnacyjnych, wyrastają – z braku deszczu i słońca – jedynie suche i pozbawione zapachu kwiaty”.

Teksty oznaczone w przypisie nr 14 gwiazdką zostały przetłumaczone na język polski (Emil Jaques-Dalcroze Pisma wybrane, WSiP, Warszawa, 1992¹⁶¹⁶Publikacja ukazała się dzięki ogromnym staraniom Pani Tamary Monko-Ejgenberg.). 

I/7 Emile Jaques-Dalcroze Notes Bariolées, Édition Jeheber, Genève-Paris, 1948¹⁷¹⁷Tytuł można tłumaczyć jako Różne/Różnorakie/Rozmaite/Różnobarwne notatki lub nawet- bardzo odchodząc od dosłownego tłumaczenia – Myśli zebrane; dwukrotnie spotkałam się z błędnym tłumaczeniem jako Kolorowe nutki. Martine Jaques-Dalcroze (wnuczka Emila) w swoim artykule, zamieszczonym w VI tomie publikowanej przez Akademię Muzyczną w Łodzi serii Rytmika w kształceniu muzyków, aktorów, tancerzy i w rehabilitacji (2015) cytuje kilka z tych „myśli”. .

Zbiór sentencji i przemyśleń pochodzących z małych zeszytów, w których autor zapisywał swoje zapatrywania na temat sztuki muzycznej, wrażenia z odbywanych podróży, plany dotyczące reformy edukacji muzycznej i artystycznej oraz rozwijanej Metody. Dzieli się też z czytelnikiem spostrzeżeniami na temat intymnych relacji zachodzących pomiędzy fizycznymi i psychicznymi funkcjami człowieka, między jego temperamentem i cechami osobowości, a także na temat obserwowanych relacji szkoła – środowisko rodzinne ucznia. Na obwolucie książki wydawca zamieścił następujące zdanie:

„W sposób bezpretensjonalny i niezwykle dowcipny twórca Rytmiki dzieli się z nami swoimi, często ironicznymi i pełnymi mądrości, spostrzeżeniami”. 

I/8 Emile Jaques-Dalcroze Le Rythme, la musique et lʼéducation, Édition Foetisch Frères S.A., Lausanne, 1965¹⁸¹⁸Tytuły rozdziałów/artykułów. Po ukośniku podano tytuły angielskojęzycznej wersji wydania z 1921 roku (Chatto, London). Gwiazdką zaznaczono rozdziały przetłumaczone na język polski: —Avant-propos/ Foreword (przedmowa z dedykacją „A mon ami Adolphe Appia”); Les études musicales et lʼéducation de lʼoreille/ The Place of Ear Training in Musical Education; Un essai de réforme de lʼenseignement musical dans les écoles/An essay in the reform of Music; —Le piano et la demoiselle de conservatoire/ Young Lady of the Conservatoire and the Piano; Lʼinitiation au rythme*/ The Initiation into Rhythm; La musique et lʼenfant*/ Music and the Child; La rythmique, le solfège et lʼimprovisation*/ Rhythmic Mouvement, Solfège and Improvisation; La rythmique et la composition musicale/ Eurhythmics and Musical Composition; Lʼécole, la musique et la joie/ Music, Joy and the School; —Le rythme et lʼimagination créatrice/ Eurhythmics and Creative Imagination; La rythmique et le geste dans le drame musical et devant la critique/ Rhythm and Gesture in Music Drama and Criticism; Comment retrouver la danse?/ How to Revive Dances; La rythmique et la plastique animée*/ Eurhythmics and Moving Plastic; —Le danseur et la musique/ Music and the Dances; Le rythme, la mesure et le tempérament/ Rhythm, Time and Temperament..

Jest to wznowienie wcześniejszych wydań, z których pierwsze ukazało się w 1920 roku (Édition Jobin & C^ie, Lausanne). W publikacji tej zostały zamieszczone teksty z lat 1898 – 1919, dotyczące praktycznego zastosowania Metody i jej rozwoju, gromadzone w ciągu ponad dwudziestu lat pracy pedagogicznej. Suplement zawiera przykłady ćwiczeń, w tym proponowany interesujący sposób przedłużania wartości – za pomocą kropek – o 1/4 i 1/8 (zaprezentowany w podręczniku Rytmiki^{19 19}Méthode Jaques-Dalcroze,1re partie, La Rythmique, Ed. Jobin, Lausanne, 1916 (strona 18). Podręcznik dostępny jest w Internetowej bibliotece. Dołączono również artykuł, będący skróconą wersją tekstu projektu reformy kształcenia muzycznego w szwajcarskich szkołach, wygłoszonego na Kongresie w Solurze (Soleur), w 1905 roku (Réforme de lʼenseignement musical à lʼécole).

Publikacja, w różnych wersjach językowych, została wydana w Anglii, Stanach Zjednoczonych, Niemczech, we Włoszech i Francji, a także w Japonii. Niektóre jej rozdziały zostały przetłumaczone na język polski (Emil Jaques-Dalcroze Pisma wybrane, WSiP, Warszawa, 1992).

II. Obcojęzyczne publikacje innych autorów 

II/1 Marie-Laure Bachmann La Rythmique Jaques-Dalcroze, une éducation par la musique et pour la musique, Édition de la Baconnière, Neuchâtel, 1984. ²⁰²⁰W 1910 roku, w biuletynie Le Rythme (nr 2/3) Jaques-Dalcroze opublikował artykuł zatytułowany „Lʼèducation par le rythme et pour le rythme”. Tekst ten powstał znacznie wcześniej i został wygłoszony w 1907 roku, podczas konferencji zorganizowanej na paryskim uniwersytecie Sorbonne, nosił wówczas tytuł „Lʼéducation rythmique”.,

Pogłębione studium Metody Dalcroze’a, opracowane przez wieloletnią dyrektorkę Instytutu Jaques-Dalcrozeʼa w Genewie (lata 1990 – 2006). Publikacja składa się z pięciu części. ²¹²¹Tytuły poszczególnych części i rozdziałów: I – Introduction: Survol historique; Propos et buts de cet ouvrage. II – Initiations: Temps – éspace – énergie; Premiers exercices; Lʼenseignement dalcrozien; Les élèves des cours de rythmique; La durée de lʼenseignement. III – Des buts et des moyens de la rythmique: Retour aux sources; Lʼimprovisation au piano, premier auxiliaire de la leçon de rythmique; Les „hop” musicaux; Le valeur éducative de la Rythmique. IV – La grammaire de la Rythmique: La grammaire du movement; Le rythme et la mesure. V – La rythmique et les enfants: La Rythmique et lʼécole; A lʼâge de lʼécole enfantine; A lʼâge de lʼécole primaire; En guise de conclusioneden z podrozdziałów części I – Survol historique – zatytułowany jest Dalcrozowska tożsamość (LʼIdentité dalcrozienne). Książka została przetłumaczona na język angielski (Dalcroze Today, Clarendon Press, Oxford, 1991).

II/2 Hélène Brunet-Lecomte Jaques-Dalcroze, sa vie – son œuvre, Édition Jeheber, Genève – Paris, 1950.

Biografia napisana przez siostrę Jaques-Dalcroze´a ²²²²(patrz KALENDARIUM). Na końcu książki zamieszczone są listy Jaques-Dalcrozeʼa do siostry pisane z Anglii (w latach 1922 – 1925). 

II/3 Eurythmics of Jaques-Dalcroze, Constable & Company Ltd. London, 1917²³²³Autorzy tekstów i tytuły: Wydanie z roku 1917 – John W. Harvey Note, Prof. M.E.Sadler  Introduction, Emile Jaques-Dalcroze Rhythm as a Factor in Education (tłum. P. & E. Ingham), Emile Jaques-Dalcroze Moving Plastic and Dance, From the Lectures of Emile Jaques-Dalcroze (tłum. P. & E. Ingham), Percy B. Ingham The Jaques-Dalcroze Method (I. Growth, II. Practice), Ethel Ingham Lessons with Monsieur Dalcroze, M.T.H. Sadler The Value of Eurhytmics to Art. Wydania późniejsze – John W. Harvey Foreword, Prof. M.E.Sadler The Educational Significance of Hellerau, Emile Jaques-Dalcroze Rhythm as a Factor in Education (tłum. P. & E. Ingham), From the Lectures of Emile Jaques-Dalcroze (tłum. P. & E. Ingham), Percy B. Ingham The Jaques-Dalcroze Method (I. Growth, II. Practice), Ethel Ingham Lessons at Hellerau, Ethel Ingham Live at Hellerau, M.T.H. Sadler The Value of Eurhytmics to Art..

Publikacja opracowana przez angielskiego historyka, pedagoga, wykladowcę University of Leeds, profesora M.E.Sadlera. Po raz pierwszy została wydana w 1917 roku i kilkakrotnie wznawiana w formie reprintu, m. in. w roku 2007 (Wildside Press, L.L.C. London), 2013 (Read Books Ltd. London), 2017 (Lighting Source Ltd. London). Zawiera teksty Jaques-Dalcrozeʼa w tłumaczeniu małżeństwa P. & E. Ingham (np. Rhythm as a Factor in Education) oraz listy do uczniów i pedagogów²⁴²⁴W 1911 Percy Ingham, po pobycie w Hellerau razem z żoną Ethel i siostrą Gertrude, rok później zaprosił Jaques-Dalcrozeʼa do Londynu. W 1913 roku powołał London School of Dalcroze Eurhythmics, którą później Jaques-Dalcroze wielokrotnie odwiedzał. Po raz pierwszy w 1915 roku i w następnych latach dwukrotnie w ciągu roku. Prezentował Metodę, prowadził zajęcia, był członkiem komisji egzaminacyjnych. Otrzymał też od twórcy szkoły zaproszenie do przeniesienie się do Anglii na okres trwającej wojny)..

II/4 Jaques-Dalcroze LʼHomme, le compositeur, le créateur de la rythmique, Édition de la Baconnière, Neuchâtel, 1965.

Obszerna praca zbiorowa wydana na stulecie urodzin Jaques-Dalcrozeʼa. Zawiera następujące opracowania: Tibor Dénes – Chronologie²⁵²⁵Bardzo szczegółowe kalendarium, w którym zamieszczono najważniejsze wydarzenia dotyczące życia prywatnego, pracy zawodowej, działności pedagogicznej, muzycznej i twórczej Jaques-Dalcrozeʼa, wydarzenia związane z rozpowszechnianiem się Metody w Europie i na świecie. , Alfred Berchtold Émile Jaques-Dalcroze et son temps²⁶²⁶Opracowanie to wydano również jako osobną publikację: Berchtold A., Emile Jaques-Dalcroze et son temps, L’Age d’Homme, Lausanne, 2000., Henri Gagnebin Jaques-Dalcroze compositeur, Bernard Reichel Les chansons de Jaques-Dalcroze, Claire-Lise Dutoit-Carlier Jaques-Dalcroze créateur de la Rythmique, Edmond Stadler Jaques-Dalcroze et Adolphe Appia²⁷²⁷W rozdziale tym zamieszczono bardzo obszerną, wieloletnią korespondencję Jaques-Dalcrozeʾa z Appią, począwszy od 1906 roku, w którym to Appia po raz pierwszy uczestniczył – jako widz – w pokazie Rytmiki w Genewie i będąc pod ogromnym wrażeniem tego spotkania napisał pełen zachwytu list do autora Metody., Tibor Dénes Catalogue complet²⁸²⁸Uporządkowany, sklasyfikowany katalog wszystkich dzieł – kompozycji i najważniejszych publikacji książkowych. .

II/5 Tamara Levitz In the Footsteps of Eurydice, McGill University, Echo III 2001.

Opracowanie poświęcone w całości słynnej inscenizacji Orfeusza i Eurydyki Glucka, zrealizowanej przez Jaques-Dalcrozeʼa – wspólnie z Appią – w Hellerau, w czerwcu 1912 roku. Publikacja jest dostępna w internecie levitz.pdf (ucla.edu).

II/6 Frank Martin Ecrits sur la rythmique et pour le rythmiciens, les pedagogues, les musiciens, Édition Papillon, Genève, 1995²⁹²⁹Praca składa się z dwóch części: I – La Rythmique, son fondateur et l`experience vécue du rythme musical – L´évolution de la rythmique de M. Jaques-Dalcroze; Pourquoi la Gymnastique rythmique n´est pas moderne et pourquoi il est heureux qu´elle ne le soit pas; Sur la rythmique; Pour les 80 ans de Jaques-Dalcroze (artykuł zamieszczony wcześniej w publikacji Un compositeur médite sur son art, 1945); La rythmique de Jaques-Dalcroze (referat wygłoszony na konferencji Stowarzyszenia Muzyków Szwajcarskich w Zurichu, w 1950 roku). II – Le Rythme, le compositeur et la transmission réfléchie du sentiment musical – La notation du rythme; La mesure et le rythme; L´expérience créatrice; Le solfège, porte grand ouverte; Le sources du rythme musical (referat wygłoszony podczas uroczystości zorganizowanej z okazji 100-lecia urodzin Jaques-Dalcrozeʼa w 1965 roku)..

Praca wydana w 20 rocznicę śmierci autora – szwajcarskiego kompozytora, stanowiąca zbiór jego tekstów z lat 1924 – 1965, publikowanych głownie w biuletynie Le Rythme. Zamieszczono w niej także dwa listy Jaques-Dalcrozeʼa adresowane do autora, z którym twórca Metody ściśle współpracował jak też przyjaźnił się. Frank Martin prowadził w genewskim Instytucie zajęcia z teorii rytmu i improwizacji. Uznawany jest nie tylko za największego znawcę Metody ale także osobę, która w ogromnym stopniu przyczyniła się do jej rozwoju. 

II/7 Jean-Claude Mayor Rythme et Joie avec Emile Jaques-Dalcroze, Édition Ketty and Alexander, Chapelle-sur-Moudon, 1991.

Książka prezentuje postać Jaques-Dalcrozeʼa, jego życie i działalność ³⁰³⁰ Tytuły rozdziałów: Pour accueillir Émile Jaques-Dalcroze dans notre présent, Premiers Maîtres et révélations du rythme, Chansons et spectacles, La Gymnastique rythmique est avant tout une aventure personnelle, Apothéose de Hellerau, Lʼamitié permet la naissance de lʼInstitut, Genève: Cette ville cruelle mais que jʼadore, L’essore de la Rythmique, lauriers et heures de joie, Monsieur Jaques au quotidien et lʼavenir de la Rythmique. 

II/8 La Rythmique Jaques-Dalcroze, Histoires dʼautrefois et dʼaujourdʼhui, FIER, 1981³¹³¹Tytuły rozdziałów: Pour accueillir Jaques-Dalcroze dans notre present; Premiers maître et révélations du rythme; Chansons et spectacles: „ainsi fit Jaques, et il fit bien”; La Gymnastique rythmique est avant tout une aventure personnelle; Apothéose de Hellerau; Lʼamitié permet la naissance de lʼInstitut; Genève: „cette ville cruelle mais que jʼadore”; Lʼessor de la Rythmique, lauriers et heures de joie; Monsieur Jaques au quotidien et lʼavenir de la Rythmique..

Wspomnienia rytmiczek (także uczennic Jaques -Dalcrozeʼa) opracowane w oparciu o ankietę FIER³²³²Wśród autorek wspomnień są m. in.: Claude Bommeli-Hainard (Szwajcaria), Vera Griner (Rosja), Janina Mieczyńska (Polska), Edith Naef (Szwajcaria), Marguerité Croptier-Lange (Szwajcaria), Bernard Reichel (Szwajcaria), Monica Jaquet (Wielka Brytania), Marie-Laure Bachmann (Szwajcaria), Maria Wieman (Polska), Sergine Eckstein (Belgia). Publikacja została przetłumaczona na język polski przez Marię Wieman i wydana – podobnie jak w przypadku Pism wybranych – dzięki staraniom Pani Tamary Monko-Ejgenberg (Rytmika E. Jaques-Dalcrozeʼa dawniej i dziś, Akademia Muzyczna im. F. Chopina, Warszawa 1994).. 

II/9 Le rythme une révolution! Émile Jaques-Dalcroze à Hellerau, Édition Slatkine, Genève, 2015³³³³Tytuły poszczególnych części i rozdziałów: I – La Rythmique et le rêve dʼune humanité nouvelle –  Emile Jaques-Dalcroze, le créateur de la rythmique; Un laboratoire des arts vivants les années Hellerau; Rythme, espace, corps: La révolution scénique à Hellerau; II – Lʼheritage de Jaques-Dalcroze dans les arts vivants; Entrer dans la modernité; Micros et maintenant? .

Praca zbiorowa pod kierunkiem Claire Kusching i Anne Pellois, poświęcona Instytutowi w Hellerau. Autorami dodatkowo załączonych w niej tekstów są rytmicy, dalcroziści, tancerze, choreografowie, reżyserzy teatralni, aktorzy, pedagodzy uczelni kształcących aktorów (między innymi prof. Barbara Bernacka³⁴³⁴Tytuł artykułu: Quelques mots du lʾimportance de lʾéducation par le rythme dans la formation de lʾacteur.). Na końcu książki zamieszczono kalendarium (Chronologie), które zawiera najważniejsze wydarzenia z życia Jaques-Dalcrozeʾa, informacje dotyczące powstania i rozwoju Metody oraz (wyróżnione kolorem pomarańczowym) informacje dotyczące historii i działalności Instytutu w Hellerau. 

II/10 Le Rythme 2009, FIER, Genève – Paris³⁵³⁵Wznowione w biuletynie teksty Jaques-Dalcrozeʼa: L’éducation par le rythme et pour le rythme; Définition de » La Rythmique «; La technique de la »Plastique vivante«; La grammaire de la Rythmique – préparation corporelle aux exercices de la méthode oraz list otwarty do rytmików z 1910 roku (À bâtons rompus, Lettre aux rythmiciens)..

Zeszyt opublikowany w 100-lecie wydania pierwszego egzemplarza. Zespół redakcyjny dokonał wyboru kilku artykułów Jaques-Dalcrozeʼa z okresu 1909 -1939 i przesłał grupie dalcrozistów, z prośbą o ponowne odczytanie pod kątem współczesnego spojrzenia na Metodę oraz określenie na ile jej założenia są nadal aktualne, czy i w jakim stopniu zostały poddane zmianom, jak dostosowane są do współczesnych zadań edukacji, czy też może powinno się je odłożyć do szuflady pełnej wspomnień z przeszłości³⁶³⁶Biuletyn jest zamieszczony na stronie FIER. Zawiera teksty w języku francuskim, angielskim i niemieckim. Dostępne są również egzemplarze z lat: 2005, 2007 (Lʼessence de la Rythmique), 2011 (poświęcony improwizacji), 2013 (poświęcony nauce Solfeżu), 2015 (wydany z okazji 150-tej rocznicy urodzin Jaques-Dalcrozeʼa), 2017 (Lʼinterprétation corporelle), z artykułami naszych rytmiczek: prof. Barbary Bernackiej (L’interprétation de la musique en mouvement dans le contexte des méthodes de Konstantin Stanislavski et de Mikhail Chekhov), Anny Galikowskiej-Gajewskiej (Movement interpretation of music in a physical performance in Eurhythmic) i Teresy Nowak (Plastique Animée – personal experience), 2019 (Scientific Perspectives, Artistic Research and Theory, z interesującym artykułem Wolfganga Mastnaka Eurhythmics and the Brain. A Neuroscientific Perspectiv) i 2021 (poświęcony artystycznej tożsamości rytmiki). .

II/11 Elizabeth Vanderspar A Dalcroze Handbook, Principles and Guidelines for Teaching Eurhythmics, London, The Dalcroze Society Inc., 1984³⁷³⁷Tytuły rozdziałów i podrozdziałów: I. Theory and Teaching Eurhythmics – Rhythmic Education; Teaching Aims & Objectives; How do you prepare yourself? II. Basic Principles in Teaching Eurhythmics – Communication; Thought Process; Spacing, Grouping & Relationships; Motivation; Hearing & Listening; Phases & Presentation. III. Plans & Techniques – Basic Principles; Use of Stimulus, Reaction & Response; Recall, Repetition & Muscular Memory; Lesson Planning; Assessment; Reviewing your lesson; Aims & Objectives Re-stated; Mouvement Emphasis. IV. A Guide to Curriculum: Age 3 to 4; Age 4 to 5; Age 5 to 6; Age 6 to 7. V. A Closer Look at Some of the Principle Subjects: Rhythm, Time &Timing; Measurement of Musical Time; Rhythmic Pattern; Introduction to Formal Notation; Teaching Rhythmic Notation; Improvisation; Musical Messages; The Realisation of Composed Music in Mouvement..

Podręcznik opracowany przez wybitną brytyjską dalcrozistkę, uczennicę Jaques-Dalcrozeʼa (jej uczennicą była m. in. Teresa Nowak). Zawiera podstawowe wskazówki dla nauczycieli prowadzących zajęcia rytmiki z dziećmi w wieku od trzech do ośmiu lat. 

II/12 Elizabeth Vanderspar Manuel Jaques-Dalcroze, Principes et recommandations pour l’enseignement de la rythmique, Institut Jaques-Dalcroze, 1985 (tłumaczenie na język francuski pracy A Dalcroze Handbook). 

II/13 Mireille Veber La Rythmique, le Solfège… Un chemin vers la Musique, Institut Jaques-Dalcroze, Genève, 2019³⁸³⁸Tytuły poszczególnych części i rozdziałów: >Introduction< – La rythmique; Le rôle du professeur; Les diverses facultés mises en éveil; Les cours; Diverses applications de la rythmique; Méthodologie et pédagogie; Lexique. >Pré-solfège I et II< – Introduction; Leçon avec un carton; Le moulin; Le voyage en train; Les clowns; L’automne. >Les débuts du solfège pour les classes de RS I< – Introduction; Leçons de 1 à 12; Les acquisitions suivantes (Rosalies et tierces, Les notes et leur place fixe sur la portée, Nouvelles figures de notes, Les chiffrages, Le phrases et les fonctions tonales, L’accord parfait, Les nuances); >Annexe< – Fisches de devoirs accompagnant les leçons de 1 à 12; >RS II [Rythmique et Solfège]< – Principales acquisitions – Consolidation de croches et des tierces; La clef de Fa; Les niuances; La levée; Premières tonalités (Tons et demi-tons, Plan de la gamme, Dièses, bémoles et bécarres, Premierès tonalités); Nouveaux rythmes (Noire pointée – croches, Croche – deux doubles croches); Modes (majeur-mineur); >La place et rôle de la musique écrite du repertoire<; >RS III et suite. Choix de quelques acquisitions< –  Mesure à temps ternaires; Les chiffrages dans les mesure a temps ternaires; Nouveaux rythme: noire-croche; 6/8 et 3/4; Les gammes majeures et mineures relatives; Les 3 formes du mode mineur; Les tonalités majeures et lʼenchainement des gammes..

Autorka, poza licencjatem z Metody Jaques-Dalcrozeʼa, posiada dyplom w zakresie reedukacji psychomotorycznej. Przez ponad 40 lat prowadziła zajęcia rytmiki i solfeżu w Instytucie, zainicjowała specjalne zajęcia dla dzieci, w których uczestniczą dorośli opiekunowie, organizowała spektakle muzyczno-ruchowe z udziałem dzieci. Prowadziła również zajęcia z metodyki nauczania rytmiki i solfeżu dla studentów studiów zawodowych w HEM (Haute École de Musique). Publikacja zawiera wiele ćwiczeń. 

Ponadto

Na stronie Instytutu Jaques-Dalcrozeʼa, w zakładce Centre de documentation, dostępne są różne teksty, których autorami są m. in. Marie-Laure Bachmann, Silvia del Bianco, Hélène Nicolet, Dominique Porte, jak też dziewięć kolejnych, archiwalnych numerów, opublikowanego przez Instytut (w latach 2003 – 2009) biuletynu Mouvements. 

_ _ _

Wybór i opracowanie: Magdalena Bogdan

Redakcja: Ewa Jakubowska

_ _ _