KALENDARIUM – Émile Jaques-Dalcroze

Opracowanie dla SPiMR – Magdalena Bogdan,  Ewa Jakubowska

Kalendarium Émile¹ Jaques-Dalcroze’a zostało opracowane głównie w oparciu o cytowane poniżej materiały źródłowe. Jest modyfikacją pierwszej wersji, opublikowanej na stronie SPiMR przed ponad 10 laty i ogranicza się przede wszystkim do najważniejszych wydarzeń dotyczących edukacji Jaques-Dalcrozeʼa, jego szeroko rozumianej działalności pedagogicznej związanej z opracowywaniem, rozwijaniem i propagowaniem Metody². 

Materiały źródłowe

1. Hélène Brunet-Lecomte, Jaques-Dalcroze sa vie-son œuvre, Édition Jeheber, Genève – Paris, 1950.

2. Émile Jaques-Dalcroze Lʼhomme, le compositeur el le créateur de la Rythmique, Édition de la Baconnière, Neuchâtel, 1965.

3. Jean-Claude Mayor, Rythme et Joie avec Émile Jaques-Dalcroze, Édition Ketty and Alexander, Chapelle-sur-Moudon, 1991.

4. Le rythme, une révolution. Émile Jaques-Dalcroze à Hellerau, Édition Slatkine, Genève, 2015.

__________________________________________________

KALENDARIUM

Émile – Henri Jaques-Dalcroze – urodzony jako Émile – Henri Jaques³

6 lipca 1865, Wiedeń – 1 lipca 1950, Genewa

__________________________________________________

Rodzice

Ojciec

Jules-Louis-Lucien-Auguste Jaques (1835-1904). Pochodził z Montagny, w pobliżu Yverdon, z rodziny od pokoleń osiadłej w Sainte-Croix, w szwajcarskim – romandzkim (francuskojęzycznym) – kantonie Vaud⁴. Był przedstawicielem handlowym dwóch znanych manufaktur zegarmistrzowskich, Mermod Frères (z Sainte–Croix) oraz Audemars (z Sentier), które do dziś posiadają wysoką renomę jako producenci ekskluzywnych zegarków. Z tego powodu często odbywał podróże służbowe do Polski i Rosji.

Matka

Julie Jaques (1840-1903), z domu Jaunin (Jaunin-Bérager), pochodziła z Yverdon, gdzie mieściła się znana szkoła założona przez Pestalozziego. Niektóre źródła, np. Genewski Związek Genealogiczny, podają informację, że pracowała w niej jako nauczycielka (prawdopodobnie muzyki). Wnuczka Jaques-Dalcrozeʼa nie potwierdza tej informacji.

Rodzeństwo (siostra)

Hélène Jaques, po mężu Hélène Brunet-Lecomte (1870–1965), autorka biografii Jaques-Dalcroze’a. Wspomina w niej, że rok przed narodzinami brata przyszła na świat dziewczynka, która niestety zmarła. 

Hélène ukończyła genewskie Konserwatorium w klasie fortepianu oraz Instytut Jaques-Dalcrozeʼa (podjęła tę naukę w wieku 45 lat), uzyskując uprawnienia do nauczania Metody.  Współpracowała z bratem opracowując układy choreograficzne jego pokazów rytmiki i spektakli. Była też nauczycielką fortepianu w Konserwatorium. Jej artykuł Die Rhythmik und der Tänzer (z 1923 roku) został wznowiony w jubileuszowym biuletynie Le Rythme z 2009 roku.

Żona

Nina Faliero (1877-1946), właściwe nazwisko Maria-Anna Starace⁵, rodzice: Giosuè Starace i Maria, z d. Bozzelli). Śpiewaczka włoska i szwajcarska. Uczyła się śpiewu w Genewie u Madame Deytard-Lenoir,  potem w Paryżu u Gabrielle Krauss. Koncertowała w całej Europie pod pseudonim artystycznym Nina Faliero. Kilkakrotnie była w Polsce. Oprócz wielu utworów wokalnych Jaques-Dalcroze’a, była jedną z pierwszych wykonawczyń utworów Richarda Straussa i Gustawa Mahlera (śpiewała m.in. partię sopranu w prawykonaniu IV Symfonii Mahlera).

Dzieci

Gabriel Émile Jaques-Dalcroze (1909-1993). Prawnik, adwokat, poślubił córkę słynnej polskiej (!) malarki, Zofii Stryjeńskiej – Magdalenę.

W jednym z wywiadów radiowych na pytanie, czy ojciec chciał, aby został muzykiem, odpowiedział, że często uczestniczył w zajęciach rytmiki, uczył się grać na fortepianie pod czułym i uważnym okiem matki, ale nie było żadnych sugestii, a tym bardziej nacisków, by zajął się profesjonalnie muzyką. „Ojciec był bardzo inteligentnym człowiekiem i nie uważał, że syn powinien wybrać ten sam zawód, co on”.

Wnuczka

Martine Jaques-Dalcroze.

1865–1875, Wiedeń

• (1872-1875) Początki edukacji muzycznej, prywatne lekcje fortepianu. 

Niestety nie najlepsze były relacje z  nauczycielką, która skarżyła się matce z powodu „braku dyscypliny” w realizacji programu. Pani profesor nie trafiła do serca ucznia. Narzekała na jego ciągłe „brzdąkanie”.

Bardzo nie lubił grać wprawek, gam i pasaży. Uczeń wyraził się później o niej, że „cette vieille demoiselle” („ta stara panna”) była brzydka nie tylko zewnętrznie. Czasami zdarzały się drobne utwory, które niestety nie dostarczały oczekiwanych doznań muzycznych jak i estetycznych. W tej nauce gry – jak to później podkreślał – nie było muzyki.

Pani profesor, w zgodzie z ówczesnymi zasadami instrumentalnej edukacji muzycznej, rozwijała przede wszystkim technikę gry, przeciwko czemu uczeń buntował się bez zahamowań. Miał potrzebę wyrażania emocji poprzez graną, najchętniej własną muzykę, skoro zadawane utwory, no i przede wszystkim sama metoda nauczania – o czym często póżniej będzie pisał – nie dawały takiej możliwości.

„Prawdziwym nonsensem jest rozpoczynanie przez dziecko nauki gry na fortepianie [i chyba nie tylko na fortepianie, MB], zanim nie okaże ono swojej wrażliwości na rytm oraz zdolności rozpoznawania dźwięków. Zdarzają się oczywiście wyjątki w postaci cudownych dzieci, których zdolności wyrastają ponad przeciętność. Zostawmy ich w spokoju, niech sobie brzdąkają na klawiaturze oraz wyszukują melodie lub też improwizują różne połączenia akordów”. (E. Jaques-Dalcroze)

Według siostry, w tych jego pierwszych i nienajlepszych doświadczeniach tkwiło źródło przekonania, iż dziecko nie powinno rozpoczynać systematycznej nauki gry, zanim nie zostanie poddane edukacji muzycznej, której zadaniem jest rozwijanie wrażliwości, wyobraźni, szeroko rozumianych zdolności słuchowych i otwarcie się na muzykę. 

1875–1884, Genewa

• W lipcu 1875 roku rodzina Jaques przenosi się z Wiednia do Genewy. Émile kontynuuje prywatną naukę gry na fortepianie i podejmuję naukę w École Privat.  

École Privat istniała od 1814 do 1960 roku. Uznawana była za jedną z najbardziej prestiżowych szkół podstawowych Szwajcarii i Europy. W swoich założeniach, opartych na koncepcji szwajcarskiego pedagoga Rudolpha Töpffera, miała za cel  kształcenie i wychowywanie uczniów na dobrych obywateli, w duchu demokracji i patriotyzmu, w tym – w szczególności – lokalnego.

Przez okres ponad 100 lat kształcili się w niej wyłącznie chłopcy, dopiero od 1929 roku zaczęto przyjmować dziewczęta. Szkoła organizowała wieczory literackie i przedstawienia teatralne, czym  trafiła w zainteresowania Émile’a, pasjonata teatru. Organizowała też ulubione przez niego piesze wycieczki. Dbała o poznawanie i kultywowanie tradycji regionu, w tym także muzycznych. Pomimo panującej dyscypliny dawała szansę indywidualnego rozwoju, zachęcając uczniów do podejmowania własnych inicjatyw.

1877

• Émile wstępuje do College Calvin. 

Założona przez francuskiego teologa Jana Kalwina (Jean Calvin, 1509–1565) szkoła publiczna krytykowana była przez wielu psychologów za stosowane w niej metody nauczania, polegające na „umeblowywaniu pamięci”. Na przełomie XIX/XX wieku tkwiła wciąż w „konserwie”, przeciw której buntowało się wielu uczniów. Jeden z przyjaciół Émile’a, Philippe Monnier⁷, pewnego dnia po zdanych egzaminach stwierdził, iż ma poczucie jakby opuścił więzienie. (Później opisał szkołę w ironicznym penegiryku  Le livre de Blaise).

Proponowane uczniom zajęcia muzyczne były w opinii Émile’a pozbawione muzyki. Nawet jeśli zabrzmiała to i tak była nieobecna. Nie mówiono nic o jej cechach, o melodii, harmonii, o muzycznych niuansach, o stylu, o emocjach jakie wzbudzała. Nauczanie oparte było na metodzie cyfrowej Galin – Paris-Chevé⁸.

Przebieg rytmiczny był realizowany na sylabach Ta, Te, Ti. Nie trudno się zdziwić, że Émile odmawiał wykonywania ćwiczeń. Na pytanie nauczyciela o powody „milczenia” odpowiedział (z charakterystyczną dla siebie szczerością): „ponieważ te ćwiczenia są głupie!”. Został srogo ukarany i zakwalifikowany do pozbawionych zdolności. Ćwiczenia podsumował stwierdzeniem: „biedna muzyka”. 

Z powodu braku zajęć zespołowych szkoła nie dawała tak oczekiwanych możliwości działania w grupie. Później napisze: „Muzyka powinna być organiczną częścią życia szkolnego. Śpiew w szkole powinien stanowić wspólne przeżycie, a jednocześnie okazję do organizowania się w grupie. [College Calvin] nie sprzyjał też potrzebom rozwijania pasji i zainteresowań”. Dlatego wspólnie z kolegami z klasy zakłada 15-to osobowy zespół instrumentalny La Musigena, dla którego opracowuje transkrypcje różnych utworów z literatury muzycznej, jak też komponuje własne.

Z kolei pasje literackie realizuje jako twórca i redaktor gazetki szkolnej „Cricri”, negatywnie ocenionej przez dyrekcję z powodu zamieszczanych wywrotowych treści. Dostaje zakaz dalszego jej publikowania. 

Philippe Monnier był nie tylko bliskim przyjacielem Émile’a, lecz także jego librecistą. Pierwszym owocem tej  współpracy była operetka La Soubrette (Subretka). Obaj podejmą naukę w tym samym gimnazjum i obaj przystąpią do stowarzyszenia literackiego Belle-Lettre.  

• Zostaje przyjęty na drugi rok nauki do genewskiego Konserwatorium. Kontynuuje naukę gry na fortepianie, uczęszcza też na zajęcia instrumentacji i harmonii (prowadzone przez  Hugo de Sengera⁹, którego później zastąpi w Konserwatorium)

1881

• Wstępuje do Gimnazjum.
• Zostaje członkiem stowarzyszenia Belle-Lettres (Koła Młodych Literatów).

1883

• Kończy naukę w Gimnazjum i Konserwatorium. 
• Za namową kuzyna, Samuela Jaquesʼa (znanego jako Bonarel), dyrektora teatru w Lozannie i reżysera w teatrze w Aix-les-Bains, odbywa z nim i jego zespołem letnie tournée po Francji (występuje jako aktor).
• Rozpoczyna studia na Uniwersytecie genewskim (siostra pisze, że rzadko bywał na zajęciach).
• Rezygnuje z członkostwa w Stowarzyszeniu Belles-Lettres, jednak w dalszym ciągu będzie grał w organizowanych przedstawieniach teatralnych (najchętniej ulubione role charakterystyczne i komediowe).

W tym miejscu warto podkreślić, że miał zadatki nie tylko na bardzo dobrego aktora. Świetnie sprawdził się w roli dyrektora, menadżera, reżysera, librecisty, scenografa, w organizowanej podczas wakacji trupie teatralnej. Porwał się nawet na szaleńczy pomysł wystawienia W 80 dni dookoła świata. Jedną z głównych aktorek jego teatru – pośród miejscowych kolegów, kuzynek i kuzynów – była siostra, która musiała grać również męskie role. 

• Myśląc o przyszłości waha się pomiędzy teatrem i muzyką. Rodzice  nie „naciskają”. Wyjeżdża na studia do Paryża, by tam móc podjąć decyzję. 

W jednej z polskich publikacji¹⁰ pojawiła się informacja, że ojciec Émile’a był bankierem i dlatego on sam mógł sobie pozwolić na te studia. Niestety nie jest to prawdą. Rodzina Émile’a nie była zamożna. Podczas pierwszego pobytu w Paryżu Émile starał się nie nadużywać „hojności” finansowej ojca i dlatego pracował, chwytając się różnych zajęć, najchętniej powiązanych z muzyką.

Otrzymywane od ojca środki finansowe zapewniały mu jedynie bardzo skromne życie, w dodatku w spartańskich warunkach. 

1884-1886, Paryż

• Okres studiów muzycznych i aktorskich. Jego nauczycielami są m. in: Albert Lavignac¹¹,  Gabriel Fauré, Antoine Marmontel¹² oraz dwaj aktorzy teatru Comédie-Française: występujący pod pseudonimem Talbot – Denis-Stanislas Montalant oraz Edmond Got – wybitny aktor komediowy i librecista.

W listach do siostry pisze, że nauka sztuki aktorskiej ograniczała się praktycznie głównie do wielogodzinnych ćwiczeń nad dykcją, pomiędzy śniadaniem i obiadem, a następnie po obiedzie, aż do 18.30. Ta nauka jednak w późniejszym czasie bardzo się przyda, kiedy będziej jeździł po Szwajcarii z prelekcjami o muzyce (m. in. także w celu wsparcia finansowego rodziców).

• Podejmuje się różnych prac. 

Zastępuje akompaniatora w kabarecie Le Chat Noir  (dostał nawet w nim małą rolę) oraz w teatrze Folies-Bergères. W tej pracy mógł dać upust swojej największej chyba pasji, jaką była improwizacja, którą wzbudzał zachwyt i aplauz publiczności.

Akompaniowanie skrzypkom dawało możliwość poznania techniki gry. Nosił się nawet z zamiarem podjęcia nauki gry na altówce (za to go lubię jako altowiolistka MB), by mieć możliwość muzykowania w większym zespole instrumentalnym.

Akompaniuje w klasie śpiewu słynnego śpiewaka Julianiego (poznaje tajniki sztuki bel canto, co później przyda mu się w twórczości wokalnej). Zatrudnia się nawet dorywczo jako klakier w Comedie-Française, do czasu aż zostaje wyrzucony za wygwizdanie uwielbianego przez widzów aktora.

Najbardziej lubił jednak spędzać wieczory w teatrze i w środowisku paryskiej cyganerii z dzielnicy Montmartre. Te spotkania dawały mu też okazję do wspólnego muzykowania. Wróci potem pośrednio do tych chwil w książce Le cœur chante (Śpiewające serce), w rozdziale Symphonie en bleu majeur (Symfonia w błękitnym majorze), dedykowanym jednemu z bohaterów książki Henrieʼgo Murgera Z życia cyganerii, na podstawie której powstało libretto oper Cyganeria. Por. Émile Jaques-Dalcroze i jego Metoda – publikacje obce cz. I i II. SPIMR.EU 2023¹³

• Zapoznaje się ze studiami Delsarta¹⁴. 
• Na zaproszenie szwajcarskich przyjaciół składa krótką wizytę w Londynie.

1885

• Zostaje członkiem SACEM (Société des Auteurs, Compositeurs et Editeurs de Musique), francuskiego stowarzyszenia autorów, kompozytorów i wydawców muzycznych i będzie nim do czasu powołania w Szwajcarii podobnej organizacji – SUISA.

1886

• W okresie letnim zatrudnia się w jednym z hoteli, we francuskim kurorcie Sainte-Gervais-les-Bains (w Sabaudii), gdzie grą umila znudzonym kuracjuszom popołudniowy i wieczorny czas. 

W wolnych chwilach pogłębia wiedzę z zakresu harmonii i oczywiście komponuje. Spotyka Léo Delibesa¹⁵, który wsłuchuje się w jego improwizacje i proponuje mu studia, przy okazji ewentualnego, następnego pobytu w Paryżu (rzeczywiście będzie jednym z jego nauczycieli). Do pobytu w kurorcie powraca również we wspomnianej książce Le cœur chante, w rozdziale En public, dedykowanym „pewnej ubranej na szaro pani, która uśmiechnęła się do niego podczas charytatywnego koncertu”. Patrz przypis 11.

• Po powrocie do Genewy otrzymuje od francuskiego pianisty i kompozytora  Ernesta Adlera propozycję wyjazdu do Algieru.

1886/1887, Algieria

• We wrześniu rozpoczyna pracę jako II dyrygent orkiestry w Théâtre des Nouveautés w Algierze. 

Ponieważ miał wówczas zaledwie 21 lat, aby nadać sobie poważnego wyglądu zapuszcza brodę i nosi monokl ze zwykłym szkłem. Mocno zdegustowany poziomem gry muzyków i aktorów kpi sobie z ich ignorancji i bez wahania krytykuje repertuar. Teatr w końcu plajtuje. Część artystów wraca do Europy, część zostaje i tworzy zespół, który pod kierownictwem Jaques-Dalcrozeʼa podróżuje i występuje w większych miastach Algierii. On sam z ogromną uwagą, niemal fascynacją słucha i studiuje muzykę arabską, jej metrorytmikę i podziwia niezwykle hipnotyzującą grę miejscowych zespołów.

• W Algierze spotyka szkolnego kolegę, Raymonda Valcrozeʼa, od którego otrzymuje zgodę na przyjęcie („pożyczenie”) jego nazwiska i – po zmianie pierwszej litery – dopisanie do swojego. 

Decyzję tę podjął na skutek sugestii wydawcy, dla uniknięcia mylenia go z kompozytorem (z Bordeaux) o tym samym imieniu i nazwisku. Zdaniem siostry urzekł go dwusylabowy rytm nazwiska Dal-croze, z wyraźną anakruzą (arsis) Dal.

Niektórzy twierdzą, że  „zakamuflował” w nim nazwę miejsca swojego pochodzenia Sainte-Croix (della Croce), w kantonie Vaud. Siostra zaprzecza wymyślonej przez dziennikarzy wersji (często podawanej w źródłach encyklopedycznych), chociaż nie ukrywa, iż brat faktycznie czuł się mocno związany z Sainte-Croix. Obie wersje zapisu imienia, Emile – bez akcentu i Émile – z akcentem (accent aigu – mocny/ostry akcent wpływający na sposób wymowy litery E) są poprawne. Decyduje o tym autor i/lub wydawca.

Émile – zamiast dotychczas używanego nazwiska Jaques – przyjmuje dwuczłonowe, prawnie zalegalizowane nazwisko Jaques-Dalcroze, którym będzie odtąd podpisywał wszystkie swoje kompozycje i publikacje¹⁶.

• Otrzymuje propozycję pozostania w Algierze i podjęcia pracy nauczyciela w miejscowym Konserwatorium; odmawia i wraca do Genewy.

1887–1889, Wiedeń

Do Wiedna udał się razem z ojcem. Podczas tzw. rozmowy kwalifikacyjnej dyrektor Konserwatorium na wstępie oznajmił,  iż nie będzie łatwo zdać egzamin, ponieważ na studia przyjmowani są wyłącznie najzdolniejsi. Zgodził się, w drodze wyjątku, dopuścić młodzieńca do egzaminu. 

• Podejmuje dwuletnie studia w Konserwatorium: organy, fortepian, harmonia, kontrapunkt, kompozycja. Jego nauczycielami są: Anton Bruckner, Robert Fuchs¹⁷, Ernst Ludwig¹⁸, Adolphe Prosnitz¹⁹, Hermann Graedener²⁰. 

Popada w konflikt z Brucknerem, doprowadzając go do furii. Zostaje „wyrzucony z klasy” i zdaniem Brucknera powinien być usunięty z Konserwatorium. Decyduje się na zmianę głównego instrumentu z organów na fortepian i po pozytywnym zdaniu egzaminu komisyjnego (ku zdziwieniu Brucknera) zostaje przyjęty do klasy Prosnitza. Napisze o nim do siostry w samych superlatywach. Ten wspaniały nauczyciel nie tylko rozmawiał o muzyce, ale także słuchał uważnie improwizacji i sam do niej zachęcał. Do tego jeszcze jego grę cechował niemal „boski dźwięk”. 

Na marginesie warto dodać, że Bruckner był zażartym wrogiem Brahmsa. Tę niechęć do niego wyczuwało się w Konserwatorium, w którym rywalizowały ze sobą dwa ugrupowania. Jedni byli zwolennikami Brahmsa – inni Brucknera, który prosił cesarza, aby zakazał wykonywania orkiestrowych utworów Brahmsa. Jaques-Dalcroze był oczywiście po stronie tych pierwszych. Potem napisze, że pomimo iż był uczniem Brucknera i cenił jego pracę, to w ostatecznym efekcie zajęcia te w żaden sposób nie wpłynęły twórczość jego samego. 

1889–1890, Paryż

• Studia muzyczne u spotkanego wcześniej Léo Delibesa oraz Gabriela Fauré i wybitnego szwajcarskiego teoretyka Mathisa Lussy²¹. 
• Prowadzi w Szwajcarii i poza jej granicami spotkania z muzyką. 

Prezentuje muzykę klawesynową XVII wieku, muzykę fortepianową od Bacha do Beethovena, muzykę współczesnych mu kompozytorów takich jak César Franck, Gabriel Fauré, Vincent dʼIndy. Ubarwia te spotkania improwizacjami fortepianowymi na różne, nie zawsze muzyczne tematy.

1891

• Powraca do Genewy i otrzymuje propozycję posady dyrektora Konserwatorium, którą odrzuca. Udziela prywatnych lekcji dykcji, solfeżu, harmonii i kompozycji. Na zamówienie Konserwatorium prowadzi w wielu miastach Szwajcarii romandzkiej cykl wykładów z historii muzyki. 

1892

• 14 kwietnia, na podstawie wyników głosowania komisji (10 głosów za na 11), otrzymuje pracę w Konserwatorium. Przejmuje zajęcia harmonii po swoim nauczycielu, którym był zmarły w styczniu Hugo de Senger.

1893

• Od maja zaczyna prowadzić zajęcia solfeżu według własnego, autorskiego programu nauczania, skoncentrowane przede wszystkim na kształceniu słuchu wewnętrznego i harmonicznego (nazwane przez innych Solfège superieur). Zaczyna też opracowywać pomoce dydaktyczne.

1894

• Publikuje pierwszy zbiór ćwiczeń – I zeszyt Praktycznych ćwiczeń intonacyjnych²²

1895

• Przystępuje do powołanej przez genewskich malarzy grupy teatralnej Sapajou, której specjalnością były spektakle teatru cieni. Swoją grą (improwizacjami) charakteryzuje występujące w nich postacie.
• Na estradach koncertowych pojawia się Nina Faliero (Maria-Anna Starace, por. przypis 4).

1896

• Zostaje redaktorem pisma poświęconego muzyce Szwajcarii romandzkiej (Gazette musicale de la Suisse romande).

1898

• Zaczyna pisać teksty (artykuły, eseje), w których formułuje m. in. poglądy dotyczące ogólnej i muzycznej edukacji, które później opublikuje. 

1899

• 26 grudnia poślubia Ninę Faliero (właść. nazwisko Maria-Anna Starace²³), po dwóch latach wspólnych występów jako duet.

1900-1901

• Zostaje członkiem-założycielem Stowarzyszenia Muzyków Szwajcarskich.
• Zostaje redaktorem periodyku Muzyka w Szwajcarii (La Musique en Suisse).

Jest to czas, w którym w sposób szczególny zaczyna interesować się zagadnieniem rozwoju muzycznego, w tym w szczególności zdolności słuchowych, i w którym krystalizują się założenia Metody. Zaczyna konstruować ćwiczenia dopełniające prowadzone zajęcia solfeżowe, kształcące wrażliwość na muzyczne niuanse i sposoby frazowania, inspirowane studiami u Lussyʼego. (Reguły dotyczące stosowania muzycznych niuansów, opisane przez Jaques-Dalcrozeʼa w jednym z jego podręczników, znajdzie czytelnik w osobnym opracowaniu SPIMR). 

1902

• Wygłasza w Konserwatorium w Lozannie wykład prezentujący założenia Metody.
• Uczestniczy w Kongresie muzyków szwajcarskich w Aarau, podczas którego ponownie prezentuje założenia Metody.
• Zostaje poproszony do udziału (od strony muzycznej) w organizacji festiwalu z okazji 100-lecia przyłączenia kantonu Vaud do Konfederacji szwajcarskiej (Le Festival vaudois).
• Od władz genewskiego Konserwatorium otrzymuje zgodę na stworzenie specjalnej grupy, z którą poprowadzi pierwsze zajęcia rytmiczne.
• W Dreźnie zostaje powołany 7-osobowy osobowy Komitet budowy pierwszego na kontynencie europejskim miasta-ogrodu, na wzór miast-ogrodów powstających w Anglii, wg koncepcji brytyjskiego urbanisty Ebenezera Howarda²⁴. On sam odwiedził Hellerau w trakcie budowy.

Jednym z członków Komitetu był Karl Schmidt²⁵, który wraz ze swoim bankierem kupił 150-hektarowy grunt na terenie odległych o 7 km od Drezna wrzosowisk. Przed rozpoczęciem projektowania domów mieszkalnych przeprowadzono wywiady oraz rozpoznanie potrzeb przyszłych mieszkańców. Do wyboru było kilka typów domów: wille wolnostojące, bliźniaki i szeregowce. Ustalono też zasady własności. Głównym projektantem został Richard Riemenschmidt²⁶, który, z kolei, zaprosił do współpracy Heinricha Tessenowa²⁷.

1903–1904

• Rok 1903 – to ważny rok, w którym Jaques-Dalcroze, w trakcie prowadzonych w Konserwatorium zajęć rytmicznych zaczyna stosować  ćwiczenia oparte na przyjętych założeniach, stanowiących podstawę Metody. W tym samym roku Isadora Duncan występuje po raz pierwszy przed paryską publicznością, a Adolphe Appia²⁸ prezentuje w Paryżu swoje pierwsze projekty inscenizacyjne. 

Pomiędzy 1903 i 1905 rokiem Jaques-Dalcroze czynił ogromne starania, aby jego zajęcia mogły być prowadzone regularnie i aby zostały na stałe włączone do Programu nauczania.  Nie znalazł jednak zrozumienia dla swoich nowatorskich, pedagogicznych poszukiwań.

Ruchowy, ekspresywny sposób wyrażania muzycznych treści, został przez jednego ze szczególnie wpływowych (z powodu zamożności) członków Zarządu Instytutu nazwany zwyczajnym „małpowaniem”.

Do tego jeszcze lekarze, początkowo sceptycznie nastawieni, krytykowali ćwiczenia za zbyt męczące. Krytykowano choreografię, krytykowano muzykę za nadużywanie nierównych sobie jednostek metrycznych. Artyści – malarze krzywili się na widok czarnych kostiumów twierdząc, iż niszczy on zmysł koloru.

Rodzice nie byli w stanie tolerować odkrytych u swoich dzieci (dziewcząt) gołych nóg, jeszcze przed uzyskaniem pełnoletności. Bez namysłu wynajął więc salę koncertową w budynku Victoria Hall tworząc coś, co nazwano „Laboratorium Victoria Hall”, w którym zrodziły się tzw. „kroki Jaquesʼa” („Les Pas de Jaques”). To były narodziny dalcrozowskiej Rytmiki. Dopiero później ćwiczenia te otrzymały nazwę Gimnastyka rytmiczna. Ponieważ uczniów ciągle przybywało, przeniesiono zajęcia do budynku Reformacji.

Pierwsze założenia gimnastyki rytmicznej, opartej na muzycznych rytmach, Jaques-Dalcroze zdefiniował w liście skierowanym do kompozytora Hansa Hubera²⁹ (z Bazylei).

• W czerwcu 1903 roku, podczas Festiwalu (Festival vaudois) Jaques-Dalcroze prezentuje skomponowane na tę okazję słowno-muzyczne widowisko plenerowe (reżyserem – francuski aktor, reżyser i dyrektor Théâtre Antoine w Paryżu – Firmin Gémier). Sam dyryguje całością spektaklu, w którym uczestniczyło ok. 2500 wykonawców, w tym 1800 chórzystów.
• 24 sierpnia 1903 roku umiera matka Émile’a.
• 23 kwietnia 1904 roku umiera ojciec Émile’a.

1905

• W kolejnej, jeszcze większej, wynajętej Sali Casino de Saint-Pierre zaczynają się pierwsze regularne (1-2 razy w tygodniu) zajęcia gimnastyki rytmicznej dla dzieci i dziewcząt oraz kursy dla przyszłych nauczycieli. W prowadzeniu tych zajęć asystuje Nina Gorter³⁰.
• 1 lipca, w Soleur, odbywa się Kongres Stowarzyszenia Muzyków Szwajcarskich, poświęcony kształceniu muzycznemu, podczas którego Jaques-Dalcroze prezentuje memorandum na temat reformy kształcenia muzycznego w szkołach (La réforme de l’enseignement musical à l’école). Mathis Lussy, honorowy członek Stowarzyszenia, wygłasza referat poświęcony anakruzie w muzyce³¹.
• Gimnastyka rytmiczna wprowadzona jest do programu zajęć w Konserwatorium w Bazylei i Zurichu.

1906

• Rozpoczyna publikowanie podręczników opatrzonych wspólnym głównym tytułem Metoda Jaques-Dalcrozeʼa (Méthode Jaques-Dalcroze), są to: cz. I – Gimnastyka rytmiczna (Tom I), cz. II – Nauka pięciolinii muzycznej (Tom I), cz. III – Gamy, tonacje, frazowanie i niuanse (Tom I i II). Do podręczników dołącza suplementy: Oddychanie i innerwacja mięśniowa, Rytmiczne marsze na głos z fortepianem.
• Po licznych staraniach, przy wsparciu przyjaciół i Niny Gorter,  organizuje w Casino de Saint-Pierre pierwszy, otwarty pokaz gimnastyki rytmicznej. 

Na liczne zaproszenia wysłane m. in. do władz Konserwatorium, lekarzy, pedagogów, psychologów, dziennikarzy, artystów różnych specjalności, odpowiada pozytywnie ok. 70 osób, wśród nich Adolphe Appia. „Oświetleniem” (przy użycie świeczek i kolorowego papieru) zajął się Jean dʼUdine³².

• Appia, po obejrzeniu pokazu, pisze pełen zachwytu list do Jaques-Dalcrozeʼa i następnie spotyka się z nim (został zaproszony na obiad). 

Znajomość ta przerodzi się w przyjaźń, która trwać będzie do 1923 roku. Appia był też jednym z uczestników letniego kursu rytmiki, po którym zaprojektował dla Jaques-Dalcrozeʼa specjalne dodatkowe „wyposażenie” sali (różnego rodzaju „przeszkody”- praktykable).

Trzy lata później Jaques-Dalcroze zaprosi go na pokaz rytmiki, do którego napisał muzykę i sam zaprojektował kostiumy oraz kolorowe oświetlenie. Appia wyszedł z niego „zasmucony”. Postanowił opracować dla przyjaciela projekty scenograficzne – słynny cykl etiud-szkiców, które nazwał Rytmiczne przestrzenie (Espaces rythmiques). Każdego dnia szkicował 2 do 3 i kiedy miał ich już 20 – dołączył do listu. Zawierały propozycje użycia platform, tarasów, pochylonych płaszczyzn, schodów, filarów, zasłon i oczywiście różnych sposobów operowania światłem. Dawały możliwość modułowego zestawiania elementów, w sposób dostosowany do choreografii (por. Projekty Appii poniżej – dwa szkice dekoracji sceny z lat 1909-1910, wg Biblioteka Genewska, hasło Appia). 

• Jaques-Dalcroze rozpoczyna prowadzenie letnich kursów gimnastyki rytmicznej. Pierwszy odbył się w sali gimnastycznej szkoły Malagnou, w dniach od 23 sierpnia do 8 września. 

Kursy te organizowane były przez okres trzech lat. W ostatnim uczestniczyło 140 osób. Najbardziej zdolnym rytmiczkom/rytmikom, pomimo braku formalnych uprawnień, zaczyna „pozwalać” zastępować siebie i prowadzić zajęcia, co przyczyni się do stopniowego otwierania przez niektóre/niektórych z nich dalcrozowskich szkół, nie tylko w Europie.

Na tej zasadzie Franciszka Kutnerówna otworzyła w 1908 roku, w Warszawie, szkołę rytmiki, którą Jaques-Dalcroze wizytował podczas swojego pierwszego pobytu w Polsce (w 1911 roku). W ulotce reklamującej Szkołę, Kutnerówna powołuje się na udział w Kongresie. Miała chyba na myśli genewski Kurs, ponieważ pierwszy Kongres miał miejsce dopiero w 1926 roku. Być może chciała w ten sposób podnieść prestiż swojej Szkoły.

• Koncert w dużej Sali Casino w Bazylei, podczas którego nauczyciel w miejscowym Konserwatorium, Paul Bœpple³³, przedstawia Jaques-Dalcrozeʼa jako „Pestalozziego muzyki”.
• Otrzymuje propozycję pracy w Musikschule w Bazylei, którą odrzuca.
• Podczas Kongresu pedagogicznego w Berlinie przedstawia założenia Metody, skutkiem czego wielu nauczycieli europejskich konserwatoriów przyjeżdża do Genewy, by się z nią zapoznać i uczestniczyć w prowadzonych zajęciach.
• Karl Schmidt prezentuje pracownikom swojej fabryki plan miasta-ogrodu Hellerau.

1907-1908

• Publikuje III Tom, III części Metody (Gamy i tonacje, frazowanie i niuanse).
• W Genewie odbywa się pierwsze walne zebranie Towarzystwa Gimnastyki Rytmicznej  – Metody Jaques-Dalcrozeʼa³⁴. Wśród członków honorowych m. in. Edouard Claparède³⁵, Mathis Lussy, Otto Barblan³⁶.

1909

• Paul Bœpple zakłada pismo Le Rythme, organ Towarzystwa Gimnastyki Rytmicznej, którego zadaniem było propagowanie Metody i wydaje pierwszy jego numer (w wersji dwujęzycznej – francuskiej i niemieckiej).
• Przyznawane są pierwsze dyplomy dla uczestników kursu dające uprawnienia do posługiwania się Metodą. Wśród dyplomantek Suzanne Perrottet (por. podpis pod powyższym zdjęciem).
• Pokaz Metody w Dreźnie, po którym Wolf Dohrn³⁸ zaprasza Jaques-Dalcrozeʼa do Hellerau. 
• Następuje wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę przyszłego miasta-ogrodu. 

Przy realizacji projektu budowlanego całości miasta współpracowały: Społeczne Towarzystwo Miasta-Ogrodu Hellerau (właściciel gruntu), Spółdzielnia Budowlana Hellerau  (odpowiedzialna za budowę i wynajem domów mieszkalnych) oraz Komisja Architektoniczno-Budowlana, nadzorująca architektoniczną jakość i wydająca zgody na realizację poszczególnych mniejszych projektów. W skład tej Komisji wchodzili inżynierowie budowlani, artyści i architekci należący do Niemieckiego Związku Twórców (Deutscher Werkbund).

Jednym z jego założycieli był Riemenschmidt, zaś funkcję sekretarza, bardzo aktywnego w swojej działalności, pełnił Wolf Dohrn.  W 1909 roku zostały wybudowane pomieszczenia na warsztaty i pierwsze domy mieszkalne, rok później uruchomiono linię tramwajową. Budowę głównego budynku Instytutu, który wtedy otrzymał nazwę Instytut Kształcenia Muzyki i Rytmiki Émile’a Jaques-Dalcrozeʼa (Bildungsanstaldt für Musik und Rhythmus von Émile Jaques-Dalcroze) rozpoczęto w 1911 roku, według projektu Tessenowa. 

Schmidt i Riemerschmidt nie chcieli rezygnować z budowy w samym centrum miasta planowanego od samego początku Domu ludowego (Volkshaus).

Był potrzebny „miastu-sypialni”. Schmidt miał inną wizję dotyczącą funkcji, jaką tak ważna placówka miałaby pełnić dla mieszkańców – głównie jego pracowników. Tymczasem Dohrn, wprost przeciwnie, po obejrzeniu pokazu rytmiki od początku miał wyraźną wizję stworzenia architektonicznego kompleksu budynków wyłącznie dla Instytutu Kształcenia.

Był tak zachwycony i tak troszczył się o zabezpieczenie finansowe na realizację swojego pomysłu, że zainwestował środki finansowe nie tylko własne, ale i swojego brata – Haralda, również zafascynowanego Rytmiką (do tego stopnia, że stał się uczniem Jaques-Dalcrozeʼa).

Aby upewnić się co do słuszności podjęcia tak ryzykownej decyzji, obaj bracia udali się do Genewy, by raz jeszcze obserwować zajęcia rytmiki. 

• Jean dʼUdine otwiera w Paryżu swoją szkołę gimnastyki rytmicznej.
• Jaques-Dalcroze otrzymuje od Wolfa Dohrna list z propozycją przeniesienia się do Hellerau. 

W pierwszym momencie, po otrzymaniu tego listu, na pytanie siostry, czy się tam przeniesie  odpowiedział „Nigdy w życiu”. Marzył mu się Wiedeń lub Berlin, a nie saksońska prowincja. Później, warunki jakie Dohrn obiecał spełnić spowodowały, że  zmienił decyzję. 

Jeszcze przed przystąpieniem do realizacji planów Schmidta, w 1907 roku, w czasopiśmie Hoche Warte (wydawanym przez dyrektora szkoły kształcącej dzieci pracowników fabryki), czeski muzykolog Richard Batka opublikował projekt systemu kształcenia muzycznego dzieci. Proponował, aby edukację tę rozpoczynały one w wieku lat sześciu od prowadzonych na wolnym powietrzu zajęć gimnastyki rytmicznej, wg metody Jaques-Dalcrozeʼa, skorelowanych z nauką elementarnych zagadnień muzycznych.

W wieku lat ośmiu powinny uczęszczać na rozwijające słuch muzyczny zajęcia śpiewu, dzięki którym po dwóch latach nauki będą mogły swobodnie śpiewać piosenki (oczywiście niemieckie). Nauka gry na instrumentach, z myślą o stworzeniu orkiestry miejskiej, powinna rozpocząć się w wieku lat dziesięciu. Plan ten nie został w Hellerau zrealizowany, jednak dzięki pomysłowi Dohrna dzieci otrzymały szansę muzycznego rozwoju pod opieką samego Jaques-Dalcrozeʼa.

1910

• Kwietniowa, krótka wizyta w Hellerau, po której – konsultując się z Appią i odpowiedzialnym za oświetlenie Salzmannem³⁹ – opracowuje projekt  Sali widowiskowej (Festspielhaus). 

Później w Genewie spotykają się, Jaques-Dalcroze, Tessenow, Dohrn, Appia, Salzmann, aby przedyskutować ostateczny architektoniczny jej projekt . 

• 19 maja składa rezygnację ze współpracy z Konserwatorium, które  w „dowód uznania” nadaje mu honorowy tytuł profesora i złoty medal. Władze Konserwatorium wyrażają też zgodę na wprowadzenie do programu zajęć muzycznych gimnastyki rytmicznej (dla dzieci do 12 r. ż.), jednak warunki, na jakich Jaques-Dalcroze mógłby  je realizować, są nie do przyjęcia, dlatego rezygnuje. Zajęcia te prowadzić będzie dyplomowana dalcrozistka Anne Morand.
• Otrzymuje tytuł doctora honoris causa genewskiego Uniwersytetu.
• W lipcu podpisuje umowę na prowadzenie Instytutu w Hellerau  (przez okres dziesięciu lat). 
• We wrześniu, po przyjęciu jednego z projektów architektonicznych (Tessenowa) kompleksu budynków Instytutu, rozpoczynają się prace budowlane. 
• 3 października opuszcza Genewę, wyjeżdża z rodziną, uczennicami i asystentkami (ogółem 45 osób), wśród nich Nina Gorter, Suzanne Perrottet, Annie Beck⁴⁰. Początkowo mieszka w Dreźnie i prowadzi zajęcia (od 17 października) w wynajętej Sali budynku drezdeńskiego Parlamentu (Ständehaus). 
• Symboliczne wmurowanie, w obecności Jaques-Dalcrozeʼa, kamienia węgielnego pod budowę Festspielhaus. (Patrz zdjęcie na stronie SPIMR.EU).

Określając to, co zbudowano w Hellerau dla Jaques-Dalcrozeʼa, można powiedzieć, że był to „samowystarczalny campus”. W skład kompleksu, oprócz głównego budynku (Festspielhaus)  i szkoły z internatem, wchodziły domy mieszkalne dla uczniów i nauczycieli: jeden duży z 30 pokojami i osiem małych z 80 pokojami.

Bardzo ważnym budynkiem był Pensjonat (Pensionhaus) – dom dla pracowników obsługi, w którym mieściły się również pomieszczenia gospodarcze i stołówka.

Główna sala widowiskowa w Festspielhaus miała 45 m długości, 16 m szerokości i 12 m wysokości. W miejsce sufitu Salzmann zaprojektował belki, na których zainstalował system oświetlenia. Po bokach głównej sali Tessenow zaplanował pomieszczenia, które po otwarciu przesuwanych drzwi powiększały dodatkowo jej przestrzeń.

W części podłogi zainstalowano kolejny system, tym razem pozwalający na jej opuszczanie, dzięki czemu powstawał kanał dla orkiestry. Jaques-Dalcroze nawet nie mógł sobie wymarzyć lepszych warunków, ponieważ  jeszcze jako młody chłopak, wspinając się na Mont-Blanc, planował (o czym pisał do siostry), że kiedyś będzie miał swój własny teatr. Podobne pragnienie miał Appia. Los sprawił, że obaj otrzymali dar od losu – teatr, tylko do ich dyspozycji. Wielu reżyserów i scenografów z podziwem i zazdrością będzie podziwiać ich teatr.

1911

• 22 kwietnia nastepuje rozpoczęcie budowy głównego budynku Rhythmische Bildungsanstalt Hellerau – Festspielhaus. 
• Stopniowo przenoszone są zajęcia z Drezna do Hellerau, do budynku przeznaczonego na warsztaty rękodzieła fabryki Schmidta. W dalszej kolejności do jednego z ukończonych skrzydeł Festspielhaus, który w całości zostanie oddany do użytku pod koniec pierwszego kwartału 1912 roku.
• Egzaminy końcowo-roczne i pokaz zajęć Instytutu.

Pod koniec roku szkolnego 1910/1911 Dohrn opublikował w formie biuletynu (Der Rhythmus) roczne sprawozdanie z dzialalności Instytutu (Der Rhythmus ein Jahrbuch herausgegen von der Bildungsanstalt Jaques-Dalcroze Dresden-Hellerau).

Zamieścił w nim m. in. przetłumaczone z francuskiego dwa artykuły Appii, tekst wystąpienia skierowanego przez Jaques-Dalcrozeʼa do uczniów, listę nauczycieli prowadzących zajęcia, rodzaje prowadzonych kursów i wykaz przedmiotów (z rozkładem tygodniowych zajęć i nazwiskami pedagogów), skład komisji egzaminacyjnych, wymagania egzaminacyjne, warunki uzyskania Dyplomu lub Certyfikatu, nazwiska uczniów, którzy uzyskali Dyplom nauczyciela gimnastyki rytmicznej (były to osoby, które zostały zakwalifikowane od razu na II rok nauki), Certyfikat upoważniający do prowadzenia zajęć gimnastyki rytmicznej  z dziećmi (w tym gronie Janina Mieczyńska) lub tylko poświadczający uczestnictwo w zajęciach rozwijających muzyczne zdolności.

Podał także pełną listę wszystkich uczestników prowadzonych kursów (498 nazwisk). Wśród nich byli m. in. Théodor Appia (brat Adolpheʼa), Harald Dohrn, Ada Hoch (z Łodzi), Albert Jeaneret (brat słynnego architekta Le Courbusiera; uzyskał Dyplom z Metody), Valeria Kratina, Myriam Ramberg, Flora Szczepanowska (z Krakowa), Maria Wernicka (ze Lwowa), Ethel Ingham (późniejsza założycielka szkoły w Londynie), Tadeusz Jarecki (ze Lwowa), Kazimierz Kleczyński (ze Starej Wsi), Hedwig Zera (z Warszawy),  Mary Wiegman.

W kursie organizowanym w okresie ferii wielkanocnych wzięli udział m. in. Stanisław Głowacki (ze Lwowa) i Bronisława Lipińska (z Warszawy). 

• W lipcu, w Lozannie, Jaques-Dalcroze wspólnie z Appią ogląda w Théâtre du Jorat  Orfeusza i Eurydykę Glucka.

Był zdegustowany inscenizacją, zaakceptował jedynie kostiumy, taniec i czyste śpiewanie. Stwierdził, że interpretacja ta była kompletnie pozbawiona niuansów muzycznych i wyrazowych/emocjonalnych (także w partii orkiestry). Scenografię ocenił jako koszmarną, bez jakichkolwiek odniesień do treści (użył określenie „masakra”). Wtedy też powstał pomysł zrealizowania, wspólnie, z Appią, własnej wersji Orfeusza. Podczas pobytu w Petersburgu (w 1913 roku) obejrzał kolejną wersję, tym razem w inscenizacji Fokina. W liście do Appii użył dwukrotnie określenie: podłość/nikczemność!, dodając: „My pokażemy w Hellerau Piekło Orfeusza”.

Wizytując przy okazji moskiewski teatr Stanisławskiego skrytykował inscenizację Hamleta z dekoracjami Craiga, który – jego zdaniem –  wykorzystał oczywiście projekty Appii, niemal je kopiując. Czyniło tak wówczas wielu innych inscenizatorów. 

• W październiku rodzina Jaques-Dalcroze przenosi się do Hellerau, do domu z ogrodem i muzycznym salonem. W udostępnionej części nieskończonego jeszcze Festspielhaus rozpoczynają się zajęcia. 

1912

• Na Zielone Świątki zostaje oddany do użytku cały budynek Festspielhaus. Zorganizowano dzień otwarty dla mieszkańców Hellerau. 
• W Petersburgu zostaje powołany Instytut Jaques-Dalcrozeʼa, w którym rozpoczyna naukę blisko 800 uczniów.
• Metoda Rytmiki wprowadzana jest do programu zajęć w konserwatoriach w Szwecji, Szkocji i Irlandii.
• W okresie od 28 czerwca do 11 lipca, na zakończenie roku szkolnego, odbywają się otwarte publiczne prezentacje. 

W programie: pokazy rytmiki oraz pantomima Echo i Narcyz (według poematu Jacques`a Chenevièreʼa z muzyką Jaques-Dalcrozeʼa), II akt Orfeusza i Eurydyki Glucka (opracowany wspólnie z Appią),  Preludium i Fuga Mendelssohna oraz Preludium Rachmaninowa. Partię Orfeusza wykonała śpiewająca kontraltem niemiecka aktorka Emmi Leisner (wcześniej przeszła 3-miesięczny kurs rytmiki), taniec Furii opracowała Annie Beck.

Jaques-Dalcroze w liście do siostry, ogromnie przejęty tym wydarzeniem,  relacjonuje przebieg prób do Orfeusza, osobliwie wyraża swój entuzjazm w wielu językach: „Alleluia – Hip Hip, hourrah – God save the Queen – é viva di Brunetto⁴¹, my sister for ever – Heil der Schwager – prosit familia!”. Dalej pisze: „Boże, cóż za wspaniały pomysł, ileż emocji, cóż za piękne życie, wieczny alarm, jaki zamęt pomysłów, wrażeń, obaw i zdumienia”.

• Nina Gorter opracowuje na rok szkolny 1912/13 nowy Program nauczania, w którym były następujące zajęcia (prowadzone przez sześć dni w tygodniu), z tygodniową liczbą godzin: Gimnastyka rytmiczna (5 godz.), Improwizacja (2 godz. w tym 1 w grupie 6 do 8-osobowej i 1 z Jaques-Dalcrozem), Solfeż (4 godz.), Teoria muzyki (1 godz.), Śpiew (2 godz.), Praca nad gestem (trzy razy po 30 minut), Plastyka (2 godz.), Gimnastyka szwedzka (codziennie o 8 rano przez 30 min.), Anatomia (1 godz.), Taniec (opcjonalnie, 2 godz.), Zajęcia teatralne (fakultatywnie, 2 godz.). Uczniowie mieli dodatkowo do dyspozycji 4 godziny na samodzielnie organizowane zajęcia.

Jesienią, Instytut w Hellerau ogłasza informację o ufundowaniu stypendium w wysokości 600 marek dla „młodego i zdolnego polskiego muzyka” z przeznaczeniem na opłacenie tzw. kursu normalnego. Wśród inicjatorów i darczyńców byli: małżonka Wolfa Dohrna oraz Janina Mieczyńska, która otworzyła w tym samym roku w Warszawie Szkołę Rytmiki i Plastyki, jako oficjalną filię Instytutu.

1913

• W dniach 18 – 29 czerwca odbywa się drugie święto szkolne Instytutu. W programie pokazy rytmiki i interpretacja całości Orfeusza Glucka (opracowana wspólnie z Appią). Podobnie jak w roku ubiegłym, na pokaz zjechała się ogromna ilość przedstawicieli artystycznego i intelektualnego świata⁴². 

Wcześniej, 1 czerwca, w Warszawie, Janina Mieczyńska organizuje w Sali Resursy Obywatelskiej pierwszy występy uczniów swojej Szkoły Rytmiki. Zaprosiła na tę uroczystość Jaques-Dalcrozeʼa i Wolfa Dohrna. Niestety, obaj panowie nie przyjechali, przysłali jedynie depeszę z najlepszymi życzeniami.  

• Jaques-Dalcroze wprowadza w Instytucie kursy przygotowawcze dla wyrównania poziomu kandydatów oraz system kontroli poziomu uzyskiwanych osiagnięć, egzaminy wstępne dla uczestników kursów kształcących nauczycieli Metody i dodatkowe zajęcia, określone jako zajęcia oddechowe (praca nad oddechem).
• Percy Ingham i jego żona Ethel (uczennica Jaques-Dalcrozeʼa) po powrocie z Hellerau powołują London School of Dalcroze Eurhythmics. 

Jaques-Dalcroze wielokrotnie będzie tę szkołę odwiedzał. Po raz pierwszy w 1915 roku i w następnych latach dwukrotnie w ciągu roku. Prowadził w niej kursy, zajęcia, był też członkiem komisji egzaminacyjnych. W czasie II wojny swiatowej chcąc „ratować” Szkołę przed zamknięciem, a nawet likwidacją, przeniesiono ją na prowincję do Kentu.  Pod koniec wojny ponownie ją przeniesiono, tym razem niedaleko Londynu, do Liphook, ponieważ budynek dawnej Szkoły został zbombardowany. 

• Z powodu trudności finansowych Instytutu Dohrn zgadza się udostępnić (wynająć) Festspielhaus na wystawienie przez Paula Claudela⁴³ inscenizacji swojego dramatu Zwiastowanie (LʼAnnonce faite à Marie), w ramach obchodzonego dorocznego Święta szkoły. Jaques-Dalcroze ostro się temu sprzeciwia i odmawia udziału, jak również  „wypożyczenia” swoich uczniów. Ostatecznie przedstawienie przeniesiono na październik.

1914

• 4 lutego ma miejsce śmiertelny wypadek Wolfa Dohrna. Zarządzanie Instytutem przejmuje Harald Dohrn, który razem z Niną Gorter próbuje kontynuować jego działalność. 
• 14 lutego zostaje powołany w Paryżu (rue Vaugirard 52, w pobliżu Ogrodu Luksemburskiego)  Klub gimnastyki rytmicznej (Club de gymnastique rythmique).

Pomieszczenie zostało wynajęte w roku 1913.  Klub został założony przez rytmiczkę, Lucienne Barbey, przy wsparciu finansowym przyszłego małżonka – inżyniera Emmanuela Couvreux. Wspólnie zarządzali Klubem i wspierali go finansowo. Później przekształcono go w szkołę rytmiki (École de Luxembourg, École de Vaugirard) i – w końcu, w 1924 roku – w L’Institut Jaques-Dalcroze de Vaugirard. Główną nauczycielką była Hilda Senff, uczennica Jaques-Dalcrozeʼa z Hellerau. 

• Otrzymuje propozycję udziału w organizacji Czerwcowego Święta (Fête de Juin), z okazji 100-lecia przyłączenia miasta Genewy do Konfederacji szwajcarskiej. Wraca definitywnie do Genewy.

Wbrew sugerowanej nazwie, uroczystości odbywały  się w czerwcu (od 2, do 8) i lipcu (od 11, do 12). Specjalnie w tym celu zbudowano nad brzegiem Jeziora Lemańskiego amfiteatr, nazwany Teatrem Stulecia (Théâtre du Centenaire). Autorami projektu byli dwaj architekci, Henry Maillard oraz William Henssler, który nadzorował realizację od strony technicznej.

Autorami libretta byli Daniel Baud-Bovy (autor m. in. książek poświęconych szwajcarskim Alpom, librecista operowy, dyrektor Muzeum Genewy i dyrektor Akademii Sztuk Pięknych) oraz Albert Malche (pedagog nadzorujący publiczną edukacją, wykładowca na Uniwersytecie genewskim, polityk).

Dekoracje – Aloys Hugonnet (malarz) i Alexandre Camoletti (architekt); reżyseria – podobnie jak w 1903 roku – Firmin Gemièr. Choreografia – Annie Beck. W przygotowaniu tego plenerowego  spektaklu muzycznego uczestniczyły oczywiście rytmiczki. 

• Odwołanie szkolnego, końcowo-rocznego, otwartego pokazu Instytutu w Hellerau jak i planowanych letnich kursów. 

Wybuch wojny praktycznie uniemożliwiał dalszą działalność Instytutu. Z tego powodu Harald Dohrn zaproponował, aby planowany wcześniej na rok 1915 wyjazd Jaques-Dalcrozeʼa z pokazem Metody do Stanów Zjednoczonych, przyspieszyć na jesień 1914 roku. Miał być połączony z otwarciem tam filii Instytutu. Wyjazd nie doszedł do skutku. Jaques-Dalcroze całkowicie skupił się na przygotowaniu spektaklu na genewskie uroczystości (we współpracy z siostrą i Appią). 

• W sierpniu władze niemieckie zamykają Instytut. 

Budynki zostają oddane do użytku dla Czerwonego Krzyża i przemienione w lazaret. Pomimo próśb ze strony Haralda Dohrna o dalsze kontynuowanie zajęć w Hellerau, Jaques-Dalcroze odmawia. Decyduje się pozostać w Genewie. Pośród osób w sposób szczególny namawiających go do tego był Eduard Claparède. W staraniach o powołanie genewskiego Instytutu Rytmiki zasłużył się też wspomniany wcześniej szwajcarski poeta, librecista i powieściopisarz Jacques Chenevière (1886–1976)⁴⁴.

• Otrzymuje propozycję powrotu do Konserwatorium, którą odrzuca. 
• Podpisuje się pod opublikowanym we wrześniu listem protestacyjnym szwajcarskich intelektualistów, stanowiącym formę protestu przeciw zbombardowaniu przez Niemcy Katedry w Reims (Francja). 

Zamyka sobie przez to możliwość składania jakichkolwiek wizyt w Niemczech. Zostaje napiętnowany w środowisku niemieckich rytmików (także swoich uczniów) oraz zmuszony do wzięcia urlopu w Instytucie. Zajęcia będą kontynuowane już bez jego udziału. Zostanie też „wymazane” jego nazwisko. Stanie się adresatem wielu listów (chowanych przez żonę), które zawierały kierowane do niego niewybredne, obraźliwe słowa. 

• Otrzymuje od Percy Inghama propozycję przeniesienia się na czas wojny, na bardzo dobrych warunkach, do Londynu. Sprzeciwia się temu Dohrn, którego zdaniem Jaques-Dalcroze ma wciąż zawarte w umowie zobowiązania. Ostatecznie Twórca Rytmiki rezygnuje z wyjazdu. Powadzi w Genewie prywatne lekcje rytmiki, solfeżu i improwizacji.
• W listopadzie, nie mogąc wywiązywać się z podjętych zobowiązań, wypowiada umowę zawartą z Instytutem. 

1915

• W marcu zostaje ogłoszona upadłość Instytutu w Hellerau.
• 5 maja, w Genewie, zawiązuje się Komitet inicjujący powołanie Instytutu Jaques-Dalcrozeʼa. 

Najwyraźniej Genewa poczuła się zawstydzona. Istniały już wówczas dalcrozowskie szkoły m.in. w Londynie, Petersburgu, Amsterdamie, Brukseli, w kilku miejscowościach w Niemczech a nawet w Ameryce. Jedną z najwyżej cenionych przez Jaques-Dalcrozeʼa była szkoła londyńska.

Zapoczątkowuje to akcję połączoną ze zbieraniem funduszy na wynajem budynku w Genewie. Nad przygotowaniem i dostosowaniem do funkcji, jaką będzie pełnił, czuwa architekt Frantz Fulpius. Projekt sali przeznaczonej na rytmiczne pokazy wykonano zgodnie z sugestiami Appii.

• W czerwcu następuje podpisanie porozumienia o współpracy pomiędzy Instytutem i genewskim Konserwatorium. 
• Latem powstaje w Hellerau Stowarzyszenie d. s. Rytmicznego i Muzycznego Kształcenia (Verein für rhythmisch-musicalische Erzierung), którym kieruje Harald Dohrn.
• Valeria Kratina⁴⁵ oraz Christina Baer-Frisell⁴⁶ zakładają w Hellerau Nową Szkołę Rytmiki, Muzyki i Kultury Fizycznej (Neue Schule für Rhythmus, Musik und Körperbildung). Od 1925 roku siedzibą szkoły jest Laxenburg, koło Wiednia, gdzie funkcjonuje do wybuchu II wojny światowej.
• Powołana wówczas Nowa Szkoła Rytmiki Stosowanej (Neue Schule für angewandten Rhythmus funkcjonuje pod dyrekcją Kurta Bockmanna do 1918 roku.
• 14 października następuje oficjalna inauguracja pierwszego roku nauki w Instytucie Jaques-Dalcrozeʼa w Genewie. 

Wykład inauguracyjny wygłasza członek Zarządu Instytutu, Edouard Claparède. Pierwsze zajęcia dla uczniów (reprezentujących 26 państw) odbyły się już 3 października. Jaques-Dalcroze opracował specjalny, szczegółowy program nauczania⁴⁷.

Podał w nim zasady i kryteria przyjmowania kandydatów do nauki, rodzaje prowadzonych kursów, wykaz obowiązkowych przedmiotów z tygodniową liczbą godzin. Ponadto treści programowe przedmiotów z rozpisaniem na lata, sposób przeprowadzania i treści egzaminów oraz oczywiście warunki uzyskania dyplomu lub certyfikatu.

W powołanym wcześniej przez Claparèda Instytucie Jean-Jacquesʼa Rousseau, uczniowie kursów pedagogicznych Instytutu Jaques-Dalcrozeʼa uczęszczali dodatkowo na wykłady. Przede wszystkim z pedagogiki i psychologii wychowawczej. W zależności od zainteresowań, mogli też brać udział w innych wykładach. Wówczas przysługiwało im 50 % zniżki w opłatach za wszystkie zajęcia.

• Marie Eckhard zakłada w Londynie The Dalcroze Society of Great Britain and Northern Ireland (obecnie Dalcroze UK),
• Powołane zostaje The New York School of Dalcroze Eurhythmics.

1916

• Instytut Jaques-Dalcrozeʼa (który liczy już ok. 400 uczniów) publikuje pierwszy numer biuletynu Le Rythme.

Jaques-Dalcroze czynił starania, aby w tym pierwszym biuletynie ukazał się tekst Appii. Niestety tak się nie stało. Formą okazania szacunku dla przyjaciela było umieszczenie fragmentu jego pracy La mis-en-scène du drame wagnérien (Inscenizacja/reżyseria dramatu wagnerowskiego). Dopiero rok później, z okazji Święta Instytutu, Appia przysłał tekst prezentujący przemyślenia dotyczące sztuki żywej. Stanowią one treść jego słynnej książki L’œuvre d’art vivant (Dzieło sztuki żywej).

• Jaques-Dalcroze publikuje I tom Rytmiki.
• Grupa nauczycieli – dalcrozistów, pod kierunkiem Winifredy Houghton, powołuje w Anglii Dalcroze Teachers’ Union.

1917

• Angèle Porta, współpracująca  z Jaques-Dalcrozem szwajcarska kompozytorka i rytmiczka, rozpoczyna  prowadzenie w Genewie zajęć rytmiki dla dzieci opóźnionych w rozwoju.

1918

• Joan Llonguerras⁴⁸ prowadzi w Barcelonie pierwsze zajęcia rytmiki dla dzieci niewidomych oraz upośledzonych umysłowo. Podobnie rytmika staje się częścią zajęć terapeutycznych w Wielkiej Brytanii (będzie je prowadziła uczennica Jaques-Dalcrozeʼa Marguerite Meredyll) oraz w Szwecji. 

Wrażenia z zajęć z dziećmi niewidomymi Jaques-Dalcroze opisuje m. in. w publikacji Souvenirs, notes et critiques.⁴⁹

Dwa lata później zaprezentuje w Genewie opracowanie poświęcone możliwości zastosowania Metody w edukacji dzieci niewidomych⁵⁰. 

• Jaques-Dalcroze publikuje II Tom Rytmiki, Ćwiczenia z plastyki ożywionej, wraz z tekstem Rytmika, plastyka ożywiona i taniec. Ponadto artykuł Rytmika zastosowana w nauce gry fortepianowej.
• W Instytucie odbywa się pierwszy spektakl z muzyką Jaques-Dalcrozeʼa i tekstem Jacquesʼa Chenevièreʼa, zatytułowany Pierwsze wspomnienia (Les Premiers souvenirs). Partię wokalną wykonuje Nina Faliero.
• Nina Aleksandrowa, uczennica Jaques-Dalcrozeʼa, zaczyna prowadzić w Rosji kursy rytmiki. Rok później, razem z Sergiuszem Wołkoński założy w Moskwie Instytut Rytmiki. 

1919

• W Paryżu  do programu zajęć szkolnych wprowadzono rytmikę.
• Jacques Rouché, dyrektor Opery paryskiej, wprowadza dodatkowe zajęcia rytmiki dla artystów, które trwać będą do października 1925 roku (do jego dymisji z funkcji dyrektora)

1922

• Podejmuje prace nad konstruowaniem specjalnych ćwiczeń dostosowanych do pracy z osobami niewidomymi oraz ćwiczeń do wykorzystania podczas różnego rodzaju zajęć terapeutycznych. Publikuje też artykuły poświęcone terapii poprzez rytmikę. We wspomnianym powyżej  tekście zatytułowanym Les enfants auvegles et la rythmique (Dzieci niewidome i rytmika) proponuje szereg ćwiczeń⁵¹. 
• Albert Jeanneret⁵² zakłada w Paryżu Francuską Szkołę Rytmiki i Edukacji Ruchowej  (l’École Française de Rythmique et d’Éducation Corporelle), która będzie działać do 1939 roku. 

1924

• W kwietniu Jaques-Dalcroze bierze urlop w Instytucie. Jego zajęcia przejmuje Paul Bœpple. Państwo Jaques-Dalcroze przenoszą się na okres dwóch lat do Paryża. 

Zamieszkają przy rue de Condé, w pobliżu École de Vaugirard. Przed wyjazdem, w biuletynie Le Rythme, Jaques-Dalcroze opublikował list otwarty skierowany do rytmików⁵³.

Podczas pobytu w Paryżu prowadził zajęcia dla uczniów szkoły (późniejszego Instytutu), dla zawodowych muzyków (instrumentalistów, kompozytorów, dyrygentów). W zajęciach tych często uczestniczyło, nie tylko w charakterze obserwatorów, wiele osobistości świata kultury. Prowadził również zajęcia dla aktorów, dzieci,  młodzieży, nauczycieli, w różnych placówkach takich jak szkoły (m. in.  Lycée Fénelon), paryska Opera, słynna Sala Gaveau, Théâtre Antoine, Théâtre Vieux-Colombier (założony w 1913 roku przez Jacquesʼa Copeau, który odwiedził wcześniej genewski Instytut i zalecał swoim aktorom uczestniczenie w zajęciach gimnastyki rymicznej).

Ponieważ w tym czasie Jaques-Dalcroze cały czas badał możliwości zastosowania Rytmiki w terapii, dlatego też prowadził specjalne zajęcia dla pielęgniarek (ze szpitala Salpêtrière), w szkole dla niewidomych, zajęcia dla inwalidów – w tym także i wojennych. Wyjazd do Paryża był znakomitą okazją do zaprezentowania światu artystycznemu Metody, podejmowanych działań służących jej rozwojowi, jak też zwalczania wszelkich niesłusznie formułowanych tez i opinii, wynikających z nierozumienia istoty jej założeń i celów.

Dawał również szansę uczestniczenia w podejmowanych działaniach reformatorskich w dziedzinie pedagogiki. Jaques-Dalcroze pragnął skonsolidować w Paryżu rytmików, podobnie jak uczynił to w Londynie Percy Ingham, dzięki London School of Dalcroze Eurhythmics. Obie te szkoły – zdaniem Jaques-Dalcrozeʼa – w swojej działalności pedagogicznej respektowały i propagowały Metodę w sposób wierny jej założeniom i celom.

• Rytmika, jako przedmiot, wprowadzana jest do zajęć szkolnych lub prowadzona w formie kursów w kilku miastach Francji, m.in. w Strasburgu, Mulhouse, Besançon, Lyonie, Marsylii.

Rok 1924 obfituje w wiele wydarzeń pokazujących próby i możliwości zastosowania rytmiki w terapii, m. in.:

• w Szwecji – Margaret Thulstrup zaczyna prowadzić zajęcia z dziećmi umysłowo upośledzonymi
• w Genewie – dr Weber-Bauler (lekarz)  prezentuje możliwości zastosowania rytmiki w terapii psychomotorycznej

w Paryżu – 

• dr Jeudon, twórca specjalnej szkoły dla dzieci upośledzonych wprowadza rytmikę do programu zajęć. Pokaz jego zajęć miał miejsce w Centrum pedologii przy Uniwersytecie Sorbonne oraz paryskim Instytucie Jaques-Dalcrozeʼa 

Jean Misandeau prowadzi zajęcia rytmiki dla osób z zaburzeniami rozwoju systemu nerwowego i osobny kurs dla dzieci z opóźnieniami w rozwoju fizycznym.

1925

• Émile Gos, pochodzący (podobnie jak Jaques-Dalcroze) z kantonu Vaud, znany fotograf i filmowiec, kręci pierwszy film poświęcony gimnastyce rytmicznej.
• Genewa obchodzi 60 urodziny Jaques-Dalcrozeʼa.
• Rytmika zostaje wprowadzona do programu zajęć z dziećmi nadpobudliwymi (w Genewie) oraz głuchymi (w Zurichu).

1926

• Jaques-Dalcroze powraca z rodziną do Genewy i do Instytutu.
• Powołanie Szkoły Rytmiki w Stockholmie.
• 5 lipca – inauguracyjne posiedzenie szwajcarskiego Stowarzyszenia Jaques-Dalcrozeʼa (Association suisse Jaques-Dalcroze).
• W sierpniu odbywa się w Genewie I Kongres Rytmiki, w którym bierze udział około 250 uczestników i 33 wykładowców z całej niemal Europy (w tym także i z Polski) oraz Stanów Zjednoczonych. W Genewie powstaje Międzynarodowy Związek Nauczycieli Metody Jaques-Dalcrozeʼa (lʼUnion Internationale des Professeurs de la Méthode Jaques-Dalcroze). Jaques-Dalcroze zostaje jego honorowym przewodniczącym.

Wygłoszono 39 referatów poświęconych m. in. muzycznym rytmom i rytmice, pedagogice, sztuce, poezji, roli rytmiki w takich dziedzinach jak fizjologia, psychopatologia, psychoterapia, edukacja osób niewidzących. Wśród prelegentów znalazło się też 3 księży, ich prelekcje dotyczyły przede wszystkim rytmu w chorale gregoriańskim.

1927

• Mac Learn, nauczyciel rytmiki w Glasgow, zaczyna prowadzić zajęcia z dziećmi głuchymi. Podobne zajęcia prowadzi w Zurychu Mimi Scheiblauer, uczennica Jaques-Dalcrozeʼa z Hellerau, nauczycielka rytmiki, fortepianu (znakomita improwizatorka) i Solfeżu.
  • W sierpniu, po 13 latach nieobecności w Niemczech, entuzjastycznie powitany Jaques-Dalcroze wygłasza wykład. Słuchaczami byli uczestnicy Międzynarodowej Wystawy i Kongresu Pedagogów Muzyki, odbywającej się we Frankfurcie. Zgodził się przyjąć to zaproszenie pod warunkiem, że zostanie przeproszony i publicznie zrehabilitowany. 

W tym czasie jest już na całym świecie ok. 22000 uczniów kursów Rytmiki, w tym 7000 w samej Rosji.

1928

• W programach nauczania, w genewskich szkołach podstawowych pojawiają się zajęcia gimnastyki rytmicznej.

1929

• Otrzymuje od rządu francuskiego Order Oficera Legii Honorowej i Nauczania Publicznego.
• Konserwatorium w Stuttgardzie do programu zajęć wprowadza Metodę Rytmiki. 
• Dalcroze Bund, zrzeszający niemieckich nauczycieli rytmiki, przyłącza się do lʼUnion Internationale des Professeurs de la Méthode Jaques-Dalcroze.

1930

• Zostaje członkiem Szwedzkiej Akademii Królewskiej.
• W Japonii powstaje Towarzystwo Dalcrozowskie.
• We Wrocławiu (ówczesnym Breslau), Louise von Aulock prowadzi w klinice psychiatrycznej zajęcia rytmiki, przeznaczone dla schizofreników, psychopatów, pacjentów z depresją i depresją maniakalną, epileptyków, osoby ze zdiagnozowanym poziomem debilizmu. Pacjenci wybierani byli przez lekarzy pod kątem możliwości i predyspozycji, pozwalających na uczestniczenie w tego rodzaju terapii.

Od początku istnienia do 1930 roku, genewski Instytut Jaques-Dalcrozeʼa opuściło ponad 7000(!) absolwentów, z 46 krajów.

1934

• Królewski Instytut Gimnastyki Szwedzkiej do programu zajęć oficjalnie wprowadza gimnastykę rytmiczną.

1935

• W Genewie odbywają się całoroczne uroczystości z okazji 70. urodzin Jaques-Dalcrozeʼa. Twórca Metody Rytmiki otrzymuje Złotą Księgę z wpisami ponad 10 000 osób z całego świata. 

Pomysłodawcami zebrania wpisów byli choreograf i reżyser teatralny Jo Baeriswyl oraz poeta i pisarz Louis Duchosal. Autorami wpisów i dedykacji – poza rytmiczkami i rytmikami  – byli też muzycy. M. in. Ysaye, któremu Jaques-Dalcroze często akompaniował i z którym się przyjaźnił oraz inni pedagodzy, malarze, pisarze, poeci, aktorzy. 

• Obchody 100-lecia istnienia genewskiego Konserwatorium.

1936

• I Międzynarodowy Kongres Wychowania Muzycznego w Pradze.
• Jaques-Dalcroze otrzymuje tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Chicago.

1937

• W Ankarze do programu studiów  w Szkole Teatralnej/Szkole Sztuki Dramatycznej i Lirycznej wprowadzone są zajęcia rytmiki.
• W Genewie odbywa się prezentacja zajęć dla grupy lekarzy. Celem było pokazanie możliwości zastosowania ćwiczeń psychofizycznych, służących kształceniu zmysłu słuchowego, wzrokowego, mięśniowego i przestrzennego.

1939

• Pokaz zajęć rytmiki podczas krajowej wystawy w Zurychu, w ramach tygodnia poświęconego pedagogice.

1943

• Jaques-Dalcroze zostaje członkiem honorowym Stowarzyszenia Muzyków Szwajcarskich.

1945

• Uroczystości z okazji 80. urodzin Jaques-Dalcrozeʼa.
• Otrzymuje tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Lozannie i w Genewie.

1946

• 1 kwietnia umiera żona Émile’a Jaques-Dalcrozeʼa.
• Miasto Genewa po raz pierwszy przyznaje nagrody w dziedzinie literatury, sztuk pięknych i muzyki. Tę ostatnią otrzymuje Jaques-Dalcroze. Nagrodę w dziedzinie literatury otrzymał wspomniany wcześniej Jacques Chenevière.

1947

• Rząd Szwecji przyznaje subwencję na działalność Instytutu Jaques-Dalcrozeʼa.
• Rząd Anglii oficjalnie uznaje szkołę dalcrozowską (Dalcroze Training College).
• Dalcrozowska szkoła w Nowym Jorku zostaje uznana za jedną z najlepszych szkół muzycznych w Stanach Zjednoczonych.
• Metoda Rytmiki wprowadzona zostaje do programu zajęć w Hochschule für Musik w Berlinie.
• Otrzymuje tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Clermont-Ferrand (Francja).

1948

• Powołanie Fundacji przy Instytucie Jaques-Dalcrozeʼa. Pierwszym prezesem zostaje Frank Martin. 
• Jaques-Dalcroze w oficjalnym testamencie wyznacza swojego syna Gabriela na założyciela Kolegium przy Instytucie (cele Kolegium patrz strona spimr.eu: Dalcrozowska tożsamość, SPIMR, 2023). 

1950

• 1 lipca umiera Jaques-Dalcroze. W dowód uznania dla dokonań twórcy Metody Rytmiki, władze miasta Genewa wykupują budynek Instytutu. Przekazują go w darze Fundacji jego imienia. Dyrektorką Instytutu zostaje dyplomowana dalcrozistka Marguerite Croptier-Lange (dyplom uzyskała w 1921 roku).

1965

• 100-lecie urodzin Jaques-Dalcrozeʼa. W Genewie odbywa się, zorganizowany przez jego Instytut, II Międzynarodowy Kongres Rytmiki. Z tej okazji wydana jest specjalna publikacja Émile Jaques-Dalcroze, lʼhomme, le compositeur, le créateur de la Rythmique (por. Émile Jaques-Dalcroze i jego Metoda – publikacje cz. I i II, SPIMR, 2023)

Z okazji 100-lecia urodzin Jaques-Dalcrozeʼa odbywały się uroczystości w wielu krajach. W Argentynie, Austrii, Australii, Belgii, Chile, Danii, Grecji, Holandii, Izraelu, Francji, Japonii, Szwecji, Wielkiej Brytanii. Polskim wkładem był referat Rytmika Jaques-Dalcrozeʼa w Wyższej Szkole Teatralnej . Wygłosiła go w Genewie Janina Mieczyńska. W tym samym roku został opublikowany w specjalnym numerze biuletynu Le Rythme.

 1967

• Dyrektorką Instytutu zostaje Claire-Lise Dutoit-Carlier. 

1971

• Dyrektorem Instytutu zostaje Dominique Porte.

1976

• Związek Nauczycieli Rytmiki Jaques-Dalcrozeʼa staje się Międzynarodową Federacją Nauczycieli Rytmiki (FIER – Fédération Internationale des Enseignants de Rythmique).

1985

• We współpracy z synem Jaques-Dalcrozeʼa – Gabrielem, powołane zostaje Międzynarodowe Centrum Dokumentacji (Centre International de Documentation).

1990

• Dyrektorką Instytutu zostaje Marie-Laure Bachmann. 

2000

• Powołana zostaje Fundacja rodziny Émile’a Jaques-Dalcrozeʼa.
• W Hellerau odbywają się pierwsze międzynarodowe spotkania rytmiczek.

2001

• Christine Straumer⁵⁵ zakłada w Hellerau Instytut Rytmiki (Institut Rhythmik Hellerau e.V.)
• Jedna z sal Festspielhaus otrzymuje imię Jaques-Dalcrozeʼa.

2002 – 2005

• W szpitalu uniwersyteckim genewskiego Uniwersytetu wprowadzane są pilotażowe  zajęcia rytmiki dla osób z problemami wynikającymi z podeszłego wieku. Badane są m. in. możliwości zastosowania rytmiki w terapii  zapobiegającej kontuzjom. 
• W Genewie, Bazylei i innych miastach Szwajcarii prowadzone są zajęcia rytmiki dla seniorów.
• Miasto  Drezno zostaje właścicielem Festspielhaus. 

2006

• Dyrektorką Instytutu Jaques-Dalcrozeʼa zostaje Sylvia Del Bianco. Wprowadzone są studia podyplomowe w zakresie rytmiki dla seniorów.
• W genewskiej Haute École de Musique prowadzone są zawodowe studia w zakresie Rytmiki Jaques-Dalcrozeʼa (od 2011 roku przyznawany jest Certyfikat).

2009

• W Hellerau zostają zapoczątkowane  całoroczne spotkania ze sztuką, podczas których prezentowane są spektakle muzyczne, taneczne, teatralne, spotkania o charakterze interdyscyplinarnym.

2011

• Po dziesięciu latach ukończono renowację Festspielhaus. Z tej okazji odbyły się tu uroczystości 100–lecia jego otwarcia. Obecnie Festspielhaus jako Europejskie Centrum Sztuki Hellerau (Europäisches Zentrum der Künste Hellerau) organizuje spotkania, prezentacje współczesnej sztuki i muzyki, Festiwal Sztuk Medialnych. Ponadto jest siedzibą słynnego zespołu tańca The Forsythe Company oraz grupy teatralnej Derevo. 
• Haute École de Musique w Genewie przyznaje pierwsze Certyfikaty w zakresie studiów dalzrozowskich.

2012

• Hellerau – jako miasto-ogród oraz Festspielhaus występują o wpisanie ich na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

2015

• W Genewie odbywają się uroczystości z okazji 100- lecia Instytutu i 150-lecia urodzin Jaques-Dalcrozeʼa. 

2023

• Dyrektorką Instytutu Jaques-Dalcrozeʼa zostaje Helène Nicolet.

 Przypisy

1. Pisownia imienia i nazwiska Émile Jaques-Dalcroze budzi rozmaite wątpliwości, por. wpis na naszym blogu Pisownia nazwiska Émile Jaques-Dalcroze ↩︎
2. Nie sposób podać wszystkich szczegółowych informacji dotyczących niezliczonych podróży, jakie Jaques-Dalcroze odbył (począwszy od 1903 roku) po całej niemal Europie z wykładami i prezentacjami Metody, połączonymi z pokazami zajęć (w niektórych przypadkach organizowanymi specjalnie dla określonej grupy osób, np. psychologów i lekarzy). Wszystkie te informacje wymagałyby osobnych studiów. Wśród wymienianych, w różnych materiałach źródłowych krajów, jakie odwiedził (niektóre kilkakrotnie) są: Anglia, Austria, Belgia, Czechy, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Polska, Rosja, Szwecja, Skandynawia, Węgry, Włochy. Według relacji siostry w samym tylko 1913 roku odbyły się pokazy w blisko 20 miastach Europy. W Polsce Jaques-Dalcroze był dwukrotnie, po raz pierwszy w roku 1911  (w Warszawie) i później, w roku 1927 (w Warszawie oraz w Łodzi). Fakty dotyczące niezwykle bogatej twórczości kompozytorskiej Jaques-Dalcrozeʼa znajdą się w innym opracowaniu, poświęconym podręcznikom Émile’a Jaques-Dalcroze. ↩︎
3. Zmiana nazwiska na Jaques-Dalcroze nastąpiła w 1886. ↩︎
4. Dokumenty rodzinne sięgają 1397 roku. ↩︎
5. Nina Faliero, właść. Maria-Anna Starace, śpiewaczka znana i ceniona za swój sopran liryczny na przełomie XIX i XX w. Jacques Tchamkerten: Nina Faliero, w Dictionnaire du Théâtre en Suisse, Chronos Verlag, Zurich 2005, vol. 1, p. 555. ↩︎
6. Zdjęcie z otwarcia wystawy „Muzyka w ruchu” w AMiFC, w Warszawie, 2006. Pomysł sprowadzenia do Polski wystawy z genewskiego Instytutu Jaques-Dalcroze’a zrodził się w 2005 roku i jest dziełem prof. Barbary Gruberne-Bernackiej. Zaprezentowana była ogółem w sześciu ośrodkach w Polsce: Katowicach, Wrocławiu, Darłówku, Gdańsku, Warszawie (z udziałem Martine Jaques-Dalcroze) i Poznaniu. ↩︎
7. Philippe Monnier (1864–1911), pisarz, poeta, dziennikarz, historyk sztuki,  miłośnik archeologii, kronikarz życia XIX–wiecznej Genewy (Causeries genevoises). Spędził krótkie okresy życia w Paryżu, Monachium, we Florencji. Autor opracowań o historii Włoch i włoskiej sztuce. ↩︎
8. Méthode Galin – Paris – Chevé, zmodyfikowana metoda opracowana przez J. J. Rousseau. Autorami modyfikacji byli Pierre Galin (matematyk), Aimé Paris (autor podręcznika do stenografii francuskiej) oraz Maurice Chevé (teoretyk, chociaż z wykształcenia chirurg). W metodzie tej, stanowiącej uproszczony sposób zapisu muzycznego, poszczególne stopnie gamy wyrażone są za pomocą cyfr od 1 do 7, stąd nazwa metody Méthode de musique chiffrée. ↩︎
9. Hugo de Senger (1835–1892), Bawarczyk, uczeń Moschelesa, nauczyciel fortepianu i harmonii, kompozytor, autor wielu kantat i muzyki do popularnych w Szwajcarii spektakli plenerowych. ↩︎
10. Emil Jaques-Dalcroze i jego idee w edukacji, sztuce i terapii, Wydawnictwo Uniwersytet Gdański, 2016. ↩︎
11. Albert Lavignac (1846–1916), francuski muzykolog, kompozytor, nauczyciel w paryskim Konserwatorium. Jego uczniem był m.in. C. Debussy. ↩︎
12. Antoine François Marmontel (1816–1898), francuski pianista – pedagog, teoretyk. W paryskim Konserwatorium prowadził początkowo zajęcia solfeżu a później fortepianu. Poza pracami teoretycznymi pisał też zbiory ćwiczeń i drobne utwory na fortepian. Jest uznawany za twórcę francuskiej szkoły pianistycznej. Jego uczniami byli m. in.: I. Albeniz, G. Bizet, C. Debussy, V. dʼIndy, A. Lavignac, M. Long, a także  Józef Wieniawski. ↩︎
13. Émile Jaques-Dalcroze i jego Metoda – publikacje obce cz. I i II. SPIMR.EU 2023, https://spimr.eu/metoda-ejd-publikacje-obce/(otworzy się w nowej karcie) ↩︎
14.  François (Alexandre Nicolas Cheri) Delsarte/Del Sarte (1811–1871), francuski śpiewak i nauczyciel śpiewu, także kompozytor.  Przez krótki okres czasu śpiewał partie tenorowe w paryskiej Operze, jednak w wyniku utraty głosu i możliwości dalszego kontynuowania kariery poświęcił się pedagogice i studiom nad ekspresją ruchową ciała. Był wnikliwym obserwatorem zachowań ludzkich w bardzo różnych sytuacjach oraz sposobów wyrażania emocji. Studiował anatomiczną budowę człowieka, relacje pomiędzy ruchem ciała, jego gestami i emocjami. Według niego  „człowiek jest obiektem sztuki, posługuje się swoim ciałem by wyrazić przypisane mu konstytutywne cechy fizyczne, intelektualne i moralne”. Tancerze uznają go za prekursora nowoczesnego tańca. ↩︎
15. Léo Delibes (1836 – 1891), francuski organista, kompozytor, twórca oper i baletów. Przez kilka lat był drugim kierownikiem chóru w Operze paryskiej. Pod koniec życia został profesorem w Konserwatorium. ↩︎
16. Por. przypis 2 ↩︎
17. Robert Fuchs (1847-1927), austriacki kompozytor, organista, pedagog dyrygent. Absolwent wiedeńskiego Konserwatorium (w klasie fletu, skrzypiec, fortepianu i organów).  W Konserwatorium wykładał teorię, harmonię i kontrapunkt. Jego uczniem byli m. in. G. Mahler, H. Wolf, R. Strauss, J. Sibelius. ↩︎
18. Ernst Ludwig (1852  – 1915), organista i kompozytor (uczeń Brucknera), nauczyciel fortepianu. Jednym z jego uczniów był G. Enescu. ↩︎
19. Adolphe Prosnitz (1829-1917), pochodzący z Czech pianista i nauczyciel fortepianu. ↩︎
20. Hermann Graedener (1844-1829), niemiecki pianista, skrzypek, organista, kompozytor i dyrygent. W latach 1892-1896 był dyrektorem Wiener Singakademie.   ↩︎
21. Mathis Lussy (1828 – 1910), szwajcarski pianista, nauczyciel fortepianu i teoretyk muzyki. W wieku 18 lat wyjechał do Paryża na studia medyczne, które porzucił i poświęcił się muzyce. Przez 40 lat był nauczycielem fortepianu. Szczególnie zasłużony dla praktyki wykonawczej teoretyk, który całe swoje życie poświęcił na poszukiwaniu zasad decydujących o właściwej interpretacji dzieła muzycznego. Autor kilku traktatów teoretycznych.  ↩︎
22. Émile Jaques-Dalcroze, Six exercises pratiques dʼintonation et solfèges avec paroles, Ed. Ch. Eggimann, Genève, 1984. ↩︎
23. por. przypis 2. ↩︎
24. Ebenezer Howard (1850 – 1928) nie był wykształconym architektem, chociaż niektórzy za takiego go uznają, lecz zwykłym urzędnikiem. Był urbanistą – teoretykiem, społecznym reformatorem, pragnącym przede wszystkim zmienić panujący porządek społeczny. Od 15 r. ż. pracował na urzędniczych stanowiskach. Kilka lat przebywał w Ameryce, gdzie pracował początkowo na roli, a następnie jako sprawozdawca sądowy i prasowy. W czasie tego pobytu był świadkiem pożaru, który zniszczył centrum miasta Chicago.  Z wielkim zainteresowaniem śledził przebieg jego odbudowy. Po powrocie podjął pracę sprawozdawcy w firmie Hansard (już wcześniej znał stenograficzny system zapisu Izaaka Pitmana), dla której dokumentował posiedzenia parlamentu. Praca ta – wykonywał ją do końca życia – dawała mu możliwość obserwowania wszystkich ważnych, nie tylko politycznych, wydarzeń oraz śledzenia prac rządu. Z Ameryki sprowadził do Anglii bardzo praktyczny wynalazek, jakim była maszyna do pisania Remingtona. Na marginesie warto dodać, iż biegle posługiwał się językiem esperanto.   ↩︎
25. Karl Schimdt (1873-1948), cieśla, fabrykant mebli i aktywny społeczny reformator. Stolarskiego rzemiosła uczył się u ojca, a później w Anglii, gdzie poznał system seryjnej produkcji mebli. Zastosował go w swojej wytwórni, wykorzystując do tego specjalne maszyny. Polegał on na wytwarzaniu poszczególnych elementów, które następnie były ręcznie montowane w różnych kombinacjach. Był to jeden z pierwszych niemieckich zakładów wykorzystujących mechanizację produkcji. W ten sposób wytwarzano proste w montażu i demontażu (łatwe w transporcie), cały czas usprawniane i modyfikowane zestawy mebli, początkowo nazywane „drezdeńskimi meblami domowymi” i „niemieckimi meblami domowymi”. Wzorem dla Schmidta był angielski nurt Arts and Crafts, łączący funkcjonalność i estetykę. Ponieważ Schmidt był człowiekiem wrażliwym na piękno i przywiązywał ogromną wagę do estetyki swoich wyrobów, dlatego też otrzymał przydomek „poeta drewna”.  Można nawet uznać, iż ze stolarza stał się architektem wnętrz. W 1898 roku założył w Dreźnie pierwszą wytwórnię mebli i wyrobów rzemieślniczych – wyrobów sztuki użytkowej. Już rok później prezentował na wystawie w Dreźnie kompletny zestaw wyposażenia mieszkania. W 1900 roku, na międzynarodowej wystawie w Paryżu, jako reprezentant niemieckiej sztuki użytkowej otrzymał 3 brązowe medale. Do wyrobu mebli angażował najlepszych artystów – rzemieślników, nie tylko niemieckich. Wśród jego współpracowników był też słynny niemiecki architekt Richard Riemenschmidt, który będzie uczestniczył przy projektowaniu miasta-ogrodu Hellerau. ↩︎
26. Richard Riemenschmidt (1868 – 1957), niemiecki (monachijski) architekt, malarz, projektant mebli, projektant-urbanista, założyciel Warsztatów Sztuki Rękodzielniczej. Utorował drogę nowoczesnemu ruchowi rzemiosł artystycznych. Na jego twórczość duży wpływ miał również angielski ruch Arts and Crafts. Tworzył meble, dywany, wzory tkanin i tapet. Współpracował jako projektant wyrobów ze szkła i porcelany ze słynną wytwórnią miśnieńską. ↩︎
27. Heinrich Tessenow (1876 – 1950), podobnie jak Schmidt początkowo uczył się stolarki u ojca, natomiast później uczęszczał do szkoły budowlanej. Ostatecznie wybrał architekturę i studia w Monachium. Po ich ukończeniu pracował jako nauczyciel w szkole budowlanej. W okresie budowy Hellerau był asystentem na Politechnice drezdeńskiej i w ramach swojej pracy prowadził kursy i wykłady m. in. w zakładach meblarskich Schmidta. W latach 1920- 1926 był wykładowcą w Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie i w Wiedniu. W roku 1926 przeniósł się do Berlina, gdzie do roku 1941 pracował na Politechnice. W okresie wojny współpracował z Albertem Speerem, dawnym studentem i asystentem, głównym architektem Hitlera. Po wojnie miał z tego powodu problemy, został jednak zrehabilitowany i nadal pracował na berlińskiej Politechnice. W architekturze preferował prostotę i surowość mieszczącą się w nurcie reformatorskim, będącym przeciwieństwem secesji. Poza Hellerau stworzył też projekt miasta-ogrodu w Magdeburgu. Por. : Pisownia nazwiska Émile Jaques-Dalcroze (ślad kontaktów z Tessenowem zawiera wpis do Księgi Gości na wystawie „Heinrich Tessenow Architektura i Meble”). ↩︎
28. Adolphe Appia (1862 -1928) – szwajcarski scenograf i teoretyk teatru, przede wszystkim muzycznego. Był zaledwie trzy lata starszy od Jaques-Dalcrozeʼa. Początkowo miał zostać muzykiem. Systematyczną naukę zaczął pobierać w genewskim Konserwatorium. Co ciekawe, jego nauczycielem był także Hugo de Senger. Dalsze studia muzyczne kontynuował głównie w konserwatoriach niemieckich (Lipsk, Drezno) oraz w Paryżu. Wielu twierdzi, iż był przede wszystkim muzykiem. Jan Kosiński, autor wstępu do jego książki Dzieła sztuki żywej, określa go jako muzyka nie praktykującego. Appia będzie jednym z bohaterów specjalnego opracowania Dwa Preludia i Fuga, poświęconego współpracy z Jaques-Dalcrozem. ↩︎
29. Johann Aleksander Huber (1852 – 1921), studia muzyczne odbył w Lipsku. Początkowo pracował jako nauczyciel muzyki w Alzacji, następnie przeniósł się do Bazylei, gdzie niemal do końca życia prowadził klasę fortepianu w miejscowym Konserwatorium (w latach 1896 – 1917 był jego dyrektorem). Pod koniec życia zajął się komponowaniem utworów religijnych.  ↩︎
30. Nina Gorter (Görter), Holenderka, w 1903 roku przyjechała do Genewy, by bliżej poznać Metodę Jaques-Dalcrozeʼa i stała się jego najwierniejszą asystentką. Zrezygnowała z pracy w berlińskim Konserwatorium, pozostała  w Genewie i później pojechała do Hellerau, gdzie prowadziła zajęcia solfeżu, improwizacji i gimnastyki rytmicznej. Pomagała przy opracowaniu wielu materiałów dydaktycznych, z których niektóre przetłumaczyła na holenderski. Tłumaczyła też piosenki Jaques-Dalcrozeʼa na język niemiecki. Opublikowała w 1915 roku pracę Le rythme et la langue (Rytm i język). W czasie wojny, w 1916 roku, otworzyła we własnym mieszkaniu małą szkołę rytmiki im. Jaques-Dalcrozeʼa, w której prowadziła, wspólnie z Marie Adama von Scheltema, zajęcia dla dzieci i dorosłych. Była ambasadorką Metody w Niemczech. ↩︎
31.  W 1903 roku opublikował niezwykle wysoko ocenioną przez ówczesnych teoretyków muzyki pracę Lʼanacrouse dans la musique moderne (Anakruza w muzyce współczesnej), Heugel, Paris.  ↩︎
32. Jean d’Udine/Albert Cozanet (1870-1938), z wykształcenia prawnik, który odbył studia muzyczne i ostatecznie  poświęcił się muzyce. Zajmował się  krytyką muzyczną,  dziennikarstwem. Autor monografii Glucka, książek teoretycznych takich jak: Czym jest muzyka? (Quʼest que la musique?), Sztuka i gest (LʼArt et le geste), Traktat o geometrii rytmicznej (Traité de géométrie rythmique), Korelacja pomiędzy dźwiękami i kolorami w sztuce (Correlation des sons et des couleurs dans art), Orkiestracja kolorów (LʼOrchestration des couleurs). Był wyznawcą synestezji. W okresie 1908-1909 był uczniem Jaques-Dalcrozeʼa. Uczestniczył zarówno w zajęciach gimnastyki rytmicznej jak i improwizacji. Twierdził, że improwizacji muzycznej można się nauczyć. Nie czyni ona co prawda z ucznia geniusza,  ale nie trzeba nim być, aby swobodnie i w inteligentny sposób móc posługiwać się językiem. W Hellerau był jednym z członków Komisji egzaminacyjnych.  ↩︎
33. Paul Bœpple (1867 – 1917), z wykształcenia śpiewak (bas-baryton), nauczyciel śpiewu i solfeżu, a później także gimnastyki rytmicznej, dyrygent chóralny, propagator Metody Jaques-Dalcrozeʼa. Autor kilku opracowań jej poświęconych, m. in. publikacji Przygotowanie do nauczania śpiewu w szkole podstawowej w oparciu o założenia metody Jaques-Dalcrozeʼa, ze wstępem Jaques-Dalcroze’a (Préparations pour l’enseignement duchant à l’école primaire, d’après les principes de la Méthode Jacques-Dalcroze, Londyn, 1910). Jego syn, też Paul (1986 – 1970),  po uzyskaniu dyplomu w Instytucie Jaques-Dalcroze ʼa był nauczycielem w latach 1918 -1926. Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie do 1948 roku pełnił funkcję dyrektora nowojorskiej The Dalcroze School of Music, przy której założył Śpiewacze Towarzystwo Kantatowe (Cantata Society of New York); dyrygował licznymi chórami.  ↩︎
34. Nazwa oryginalna: Société de Gymnastique Rythmique – Méthode Jaques-Dalcroze. ↩︎
35. Eduard Claparède (1873 – 1940), lekarz (dr medycyny), neurolog i psycholog, założyciel genewskiego Instytutu Jean-Jacquesʼa Rousseau (École des Sciences de lʼÉducation). W programie studiów były wykłady i zajęcia z takich dziedzin jak: psychologia eksperymentalna, psychologia dziecięca, antropologia pedagogiczna. Do bardziej zawężonych omawianych zagadnień należały: dziecięce schorzenia, higiena szkolna, patologia, psychologia i pedagogika osób z zaburzeniami umysłowymi, dydaktyka ogólna i eksperymentalna, edukacja fizyczna, edukacja moralna/etyczna. Podobnie jak w Instytucie Jaques-Dalcrozeʼa, absolwenci uzyskiwali dyplom (po zaliczeniu 2 lat studiów) lub certyfikat.  ↩︎
36. Otto Barblan (1860 – 1943), szwajcarski organista, dyrygent, kompozytor i pedagog. Przez ponad 50 lat był organistą w Katedrze św. Piotra w Genewie i jednocześnie dyrygentem w Societé de Chant Sacré.  ↩︎
37. Suzanne Perrottet (1889 – 1983), uczennica Jaques-Dalcrozeʼa od 12 r. ż. Często towarzyszyła mu w podróżach europejskich, podczas których prezentowana była Metoda. W Hellerau była jego asystentką, prowadziła zajęcia gimnastyki rytmicznej i improwizacji. W 1912 roku została oddelegowana do Wiednia, aby prowadzić filię Instytutu. W międzyczasie poznała Rudolfa Labana, zaczęła stopniowo dystansować się od Metody, skupiła na własnych poszukiwaniach w dziedzinie tańca ekspresywnego i wyzwolonego. Przeszła do grupy Labana, skupionej w Monte Verita. Pomogła mu w powołaniu w Zurichu École de lʼArt du Mouvement, którą potem przejęła i przemianowała na Bewegungsschule Suzanne Perrottet. Po 1920 roku poświęca się nauce tańca. ↩︎
38. Wolf (właściwie Wolfgang) Dohrn (1878 – 1914) miał polskie korzenie. Ojciec (Anton) pochodził ze Szczecina, matka  (Maria Baranowska) była córką polskiego arystokraty, Grzegorza Baranowskiego. Był dr habilitowanym entomologii, melomanem, synem chrzestnym Feliksa Mendelssohna. Założył w Neapolu  Instytut Zoologii i słynne Akwarium. Wolf Dohrn był nie tylko  pomysłodawcą (wspólnie z bratem Haraldem), ale także głównym mecenasem projektu utworzenia Instytutu dla Jaques-Dalcrozeʼa. Studiował w Niemczech w Berlinie, Lipsku i Monachium (literaturę – studia te ukończył pracą dyplomową poświęconą dziełu Goethego, Cierpienia młodego Wertera) oraz ekonomię polityczną.  Był zwolennikiem ruchu liberalnego socjalizmu. Nawiązał kontakt z jego działaczem, architektem Fridrichem Naumannem. Dzięki tej znajomości otrzymał propozycję pracy w charakterze asystenta w fabryce Karla Schmidta. Dlatego też przeniósł się do Drezna, gdzie pracował jako dyrektor administracyjny w jego przedsiębiorstwie. Dohrn był nie tylko pomysłodawcą ale także mecenasem projektu Instytutu. Zamarzyło mu się, aby w Hellerau zamieszkała sztuka, a przede wszystkim muzyka. Według niego sztuka stanowić powinna ważny, nawet niezbędny społecznie element edukacji. Planował zapraszać wybitne osobowości epoki: artystów, pisarzy, ludzi teatru, międzynarodową publiczność. Dostrzegał także praktyczną rolę, jaką może spełnić edukacja muzyczna, w szczególności rytmiczna. Współczesne mu zindustrializowane społeczeństwo cierpiało na zaburzenia równowagi w sferze rytmicznej, na „odrytmizowanie”.  Był podobno pod dużym wrażeniem książki Karla Büchera, niemieckiego ekonomisty i socjologa, Arbeit und Rhythmus (Praca i rytm). Według jej autora taniec, poezja i muzyka mają swoje źródło w śpiewie towarzyszącym pracy niewolników i robotników. Opisuje pracę ludzi zatrudnionych na plantacjach, wykonywaną przy dźwiękach regularnie powtarzających się różnego rodzaju odgłosów, dźwięków  bębna, okrzyków. Dzięki zrytmizowanym sygnałom byli oni w stanie pracować dłużej, wydajniej i jeszcze do tego „z uśmiechem na ustach”. ↩︎
39. Alexander von Salzmann (1874 1934) urodził się w Tbilisi. Jego przodkowie byli przesiedlonymi w XIX wieku, ze Szwabii do Gruzji, niemieckimi rolnikami. Dziadek Alexandra przeniósł się do miasta, ojciec – Albert – był architektem. Alexander podjął studia malarskie w Moskwie, w wieku 22 lat. Interesował się też scenografią teatralną. W wieku lat 24 przeniósł się na studia do Monachium. Krótki okres czasu spędził w Normandii i Paryżu zapoznając się z twórczością impresjonistów. Po powrocie do Niemiec pracował dla Schmidta, projektując tekstylia i tapicerkę do jego mebli. W 1917 roku wrócił z żoną do Tbilisi, gdzie wspólnie otworzyli szkołę muzyki i tańca. Jego żona, Jeanne Allemand, była  szwajcarską tancerką, rytmiczką (uczennicą Jaques-Dalcrozeʼa w Hellerau), pianistką i kompozytorką. Salzmann zajmował się też projektowaniem scenografii i kostiumów teatralnych. W 1920 roku powrócił do Europy – do Paryża,  i nawiązał współpracę z Teatrem Champs-Elysée. Zajmował się – poza scenografią – kostiumami i oświetleniem sceny. Pod koniec życia był antykwariuszem. Zmarł w Szwajcarii. ↩︎
40. Annie Beck (1890 – 1963), z pochodzenia Holenderka, pianistka, tancerka, nauczycielka tańca, uczennica Jaques-Dalcrozeʼa, z którym potem  współpracowała jako rytmiczka i choreografka. Uzyskała uprawnienia do nauczania Metody jeszcze w 1910 roku w Genewie. W Hellerau prowadziła zajęcia tańca.  W 1914 roku wyjechała do Anglii, gdzie uczyła w londyńskiej szkole dalcrozowskiej, która w tym czasie liczyła już niemal 900 uczniów. Brała udział w jej transferze do Kentu podczas wojn. Poza Orfeuszem opracowała też choreografię do spektaklu Czerwcowe Święto (La fête de Juin, Genewa, 1914), Echo i Narcyz (Genewa, 1920).  ↩︎
41. Brunetto – określenie użyte przez Emileʼa, odnoszące się do pierwszego członu nazwiska siostry – Brunet. ↩︎
42. Szczegółową relację z tej inscenizacji można znaleźć w dostępnym w internecie opracowaniu Tamary Levitz, In the Footsteps of Eurydice, McGill University, Echo III 2001). ↩︎
43. Paul Claudel (1868 – 1955), francuski poeta-symbolista, dramaturg, autor dramatów wierszowanych. Był także dyplomatą (pełnił funkcje konsula w Stanach Zjednoczonych i Chinach). Brat słynnej rzeźbiarki Camille Claudel. ↩︎
44. Autor tekstów do utworów scenicznych Jaques-Dalcrozeʼa. ↩︎
45. Rytmiczka, uczennica Jaques-Dalcrozeʼa, tancerka baletowa i choreografka. ↩︎
46. Również rytmiczka i uczennica Jaques-Dalcrozeʼa. ↩︎
47. Omówienie tego programu znajdzie się w osobnym opracowaniu SPIMR. ↩︎
48. Joan Llongueres (1880-1953), hiszpański (kataloński) pianista, poeta, krytyk, kompozytor (uczeń Granadosa). Studiował we Francji i w Niemczech. Był uczniem Jaques-Dalcrozeʼa w Hellerau i Genewie. Zafascynowany Metodą zaczął ją propagować w Hiszpanii. Założył Instytut Rytmiki i Plastyki (Institut Català de Ritmica i Plasticà) w Barcelonie.  Por. wspólne zdjęcie: Llonguerras i Jaques-Dalcroze z uczniami – https://bge-geneve.ch/iconographie/oeuvre/ijd-f-jaq-3-p-015 ↩︎
49. Rozdział: Les enfants auvegles et la rythmique (Dzieci niewidome i rytmika). ↩︎
50. Conférance sur la rythmique et les aveugles; thèses principales. ↩︎
51. Tytuły niektórych artykułów:
    La Rythmique et lʼéducation des aveugles/Rytmika w edukacji niewidomych  (Le Rythme, 1920 i LʼArt a lʼécole, 1923).
    Lʼéducation des enfants arriérés/ Edukacja dzieci opóźnionych w rozwoju (Le Rythme, 1936).
    Les enfants anormaux. Suggestions et hypothèses/Dzieci odbiegające od normy. Sugestie i hipotezy (Gazette de Lausanne, 1944).
    Les enfants auvegles et la rythmique/Dzieci niewidome a rytmika (Le Service social, 1924), artykuł wznowiony w publikacji Souvenirs, notes et critiques, Éd. Victor Attinger, Paris, 1942.
    Kilkakrotnie też pisał na temat arytmii. ↩︎
52. Jeden z pierwszych uczniów, którzy uzyskali dyplom w Hellerau. ↩︎
53. Informacje na ten temat znajdują się w: Émile Jaques-Dalcroze i jego Metoda – publikacje cz. I i II (por. przypis 11). ↩︎
54. Postacie na fotografii wg opisu na stronie Biblioteki Genewskiej: siedzą w pierwszym rzędzie, Joan Ward-Higgs 1. od prawej, Émile Jaques-Dalcroze 4. od prawej, pani Jaques-Dalcroze (Nina Faliero) 5. od prawej, Charles Faller w środku, Madeleine Hussy 1. od lewej, Monica Jaquet 2. od lewej, Edith Naef 4. od lewej. Drugi rząd, Fernande Peyrot 1. od prawej, Paula Münzig 3. od prawej, Gabriel Jaques-Dalcroze 5. od prawej, Germaine Stern 6. od prawej. Datowanie na rok 1949, nie jest możliwe, gdyż żona Jaques-Dalcroze’a widoczna na zdjęciu, zmarła w 1946 roku. ↩︎
55. Christine Straumer – absolwentka Hochschule für Musik w Dreźnie (dyplom z pedagogiki muzycznej w zakresie fortepianu i teorii muzyki). Uczestniczyła zarówno w kursach w Instytucie Orffa jak i Instytucie Jaques-Dalcrozeʼa. ↩︎

---